زبان ترکی آذربایجانی محتویات گروه‌بندی زبانی[ویرایش] شمار گویشوران[ویرایش] خط زبان ترکی آذربایجانی[ویرایش] واژه‌سازی در زبان ترکی آذربایجانی[ویرایش] دیگر ویژگی‌های زبان‌شناختی[ویرایش] تأثیرات زبان فارسی بر ترکی[ویرایش] اثرگذاری زبان ترکی بر فارسی[ویرایش] ادبیات ترکی آذربایجانی[ویرایش] ادبیات شفاهی آذربایجان[ویرایش] نامگذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی[ویرایش] صفت در ترکی آذربایجانی[ویرایش] نمونه نگارش[ویرایش] جستارهای وابسته[ویرایش] پانویس[ویرایش] منابع[ویرایش] پیوند به بیرون[ویرایش] منوی ناوبریوEthnologueسایت رسمی آمار دولت گرجستانUCLA Language MaterialsIran's ethnic Azeris and the language question“turcologica”“Southern”The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran." CENTRAL ASIAN SURVEY«Iran»Amazon.com: The Cambridge Encyclopedia of Language (9780521559676): David Crystal: BooksAmazon.com: International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set (Vol. 1) (9780195139778): William J. Frawley: BooksEthnologue report for Iranداده‌نامه سیاAzerbaijani language, alphabets and pronunciationƏrəb əlifbasında Azərbaycan dilinin standart qaydaları10.1515/IJSL.2008.03810.1515/IJSL.2008.038ARAPÇA ve FARSÇANIN TÜRKÇEYE TESİRİAZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkishکتابخانه ملی جمهوری آذربایجان - بخش کتاب‌های قدیمی ترکی آذربایجانی نوشته شده با الفبای عربیکتابخانه ملی جمهوری آذربایجان - شرح حال میرزا محمد تقی قمری دربندیhttp://books.google.com/books?id=lxgaAAAAIAAJ&pg=PA311http://books.google.com/books?id=h4N_dneMybQC&pg=PA12"Seyid Imadeddin Nesimi"Archived"Nesīmī, Seyyid ʿImād al-Dīn"«Tabrizi, Qovsi»Azeri Literature in Iranتاریخچه تحول در خط آذربایجانیالفبا در دیگ جوشان سیاستCIA Factbookدرگاه ادبیات آذربایجانلغت‌نامهٔ آنلاین زبانهای ترکیگزارش اتنولوگ برای زبان ترکی آذربایجانیمبانی دستور زبان ترکی آذربایجانی (به زبان فارسی)لغت‌نامهٔ آنلاین ترکی آذربایجانی به ترکی استانبولی و بالعکسلغت‌نامهٔ آنلاین انگلیسی، آلمانی، روسی، فرانسوی به ترکی آذربایجانی و بالعکسنرم‌افزار کامپیوتری منبع‌باز آزکانورت برای تبدیل دو طرفه خط لاتین و عربی زبان ترکی آذربایجانیاثرات زبانهای ایرانی بر ترکی آذربایجانیوووووووو
کوراوغلودده قورقودعاشیقDarir of ArzurumFatma Khanum Aniحبیبیحجاری تبریزیکشوریمحمد امانیمسیحینصیر باکویروحی بغدادیجهانشاه قراقویونلوخسته قاسمسلطان یعقوبشاه اسماعیل یکمشاه طهماسب یکمصائب تبریزیطرزی افشارعزالدین حسن‌اوغلو اسفراینیعمادالدین نسیمیقاسم انوارقاضی برهان‌الدینقوسی تبریزیمحمد فضولیAfag Masudعلی اکبرAlmas IldyrymآنارBaba Punhanبختیار وهاب زادهچنگیز عبدالله‌افالچین افندی‌افElchin SafarliFikrat GojaGasham Najafzadehهدایتالیاس افندی‌افIsa MughannaKhalil Rza UluturkLala HasanovaMadina GulgunMagsud IbrahimbeyovMammad ArazManaf SuleymanovNatig RasulzadehQilman IlkinSeymur BaycanSuleyman RustamVagif SamadoghluVidadi Babanliاسماعیل شخلیاکرام آیلیسیبهار شروانیسهندثمین باغچه‌بانجبار باغچه‌بانحمید نطقیحیدر عباسیرامیز روشنرجب ابراهیمیرستم ابراهیم‌بیگفرسول رضارسول یونانسید محمدحسین شهریارصمد بهرنگیعلی ناظمغلامحسین بیگدلیغلامحسین ساعدیگنجعلی صباحیمروارید دلبازیمهدی حسینمیرزا ابراهیموفناصر منظورینصرت کسمنلینگار رفیع‌بیگلییدالله مفتون امینی
زبان ترکی آذربایجانیجمهوری آذربایجانزبان‌هازبان‌های آذربایجانزبان‌های آلتاییزبان‌های ارمنستانزبان‌های ایرانزبان‌های پیوندیزبان‌های ترکیهزبان‌های ترکیزبان‌های جمهوری آذربایجانزبان‌های روسیهزبان‌های سوریهزبان‌های عراقزبان‌های فاعل-مفعول-فعلزبان‌های قزاقستانزبان‌های گرجستان
جمهوری آذربایجانزبان‌های ترکیمردمان آذریقفقازخاورمیانهآذربایجانآذربایجانی نشینایرانجمهوری آذربایجانزبان رسمیزبان‌های اغوزترکی استانبولیترکمنیزبان گفتاریترکیهگرجستانداغستانفارسیعربیتبریزارومیهاردبیلزنجانزبان‌های ترکی‌تبارترکی استانبولیگاگائوززبان‌های اوغوزترکی خراسانترکمنیترکی آذربایجانیترکمن‌هاترک‌هاترکی استانبولیزبان ترکی قبرسیترکمن‌های عراققشقاییاتنولوگآذریایرانیسازمان سیااتنولوگایرانیان آذریهمخوانهمخوانوامواژهسده ۱۹ میلادیالفبای ترکی آذربایجانیمیرزا فتحعلی آخوندزادهجلیل محمد قلی‌زادهجمهوری دمکراتیک آذربایجانباکوخط عربینریمان نریمانفآذربایجان شورویترک‌شناسیباکوآتاترکترکیهالفبای لاتیناتحاد جماهیر شورویآذربایجانترکمنستانقزاقستانقرقیزستانازبکستانخط سیریلیک روسیزبان روسیاتحاد شورویالفبای عربیخط لاتین آذربایجانیخط لاتین ترکیدستور زبانقانون طبیعیزبانهای التصاقیزبان ازبکیزبان‌های ایرانیوام‌واژه‌هاییترکیفلات ایرانترکیغزنویانسلجوقیانتیموریانصفویانقاجاریانفارسیادبیات آذربایجانیشیخ عزالدین پورحسن اسفراینیغزلفارسیترکی آذریآذربایجانقفقازقره قویونلوآق قویونلوقاضی برهان‌الدینحبیبیجهانشاه قراقویونلوترکی آذریآذربایجانیعمادالدین نسیمیدیوان اشعارزبان‌های ترکیحروفیهدیوان ادبیاتزبان‌های ترکی‌تبارزبان فارسیعربیدیوان ادبیاتغزلعمادالدین نسیمیآذربایجانیشاه اسماعیل خطاییقاسم انوارمحمد فضولیکتاب دده قورقوداغوزقرن شانزده میلادیچهاردهمپانزدهممحمد فضولیغزل‌هایترکی آیعاشیق‌هاقرن شانزدهمسلسله صفویشاه اسماعیل یکمخطاییشاه تهماسبشاه عباس دومقوسی تبریزیآذری زبانترکی آذربایجانیصائب تبریزیتبریزی‌تباراصفهانعصر کلاسیکغزلمردم آذربایجانمردم آذریکوراوغلواصلی و کرمبایاتی‌هاعاشیق‌هاآذربایجانیانآغیلارادبیات شفاهیکوراوغلواصلی و کرمآرزی و قمبرعباس و کولگزعاشیق‌غریبقاچاق‌نبیادبیات شفاهی مردم آذربایجاناعدادزبانایرانجمهوری آذربایجانفارسیهشتادترکیترکیهگرجستانداغستانصفت‌هااسمموصوف
زبان ترکی آذربایجانی
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
| ترکی آذربایجانی | |
|---|---|
ترکی آذربایجانی | |
Azərbaycan dili (خط لاتین) تورکجه (خط فارسی-عربی) | |
| بیان | azærbajdʒan dili |
| زبان بومی در: | ایران، آذربایجان، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، روسیه، افغانستان، عراق، ترکمنستان، سوریه[۱] |
| قومیت | آذربایجانی |
تعداد گویشوران | ۲۳ میلیون نفر (۲۰۱۸) شامل آذری شمالی و آذری جنوبی [۲][۳][۴][۵][۶][۷] (بدون تاریخ) |
تبار: | ترکی
|
سامانه نوشتاری | لاتین و سریلیک در جمهوری آذربایجان و روسیه، فارسی-عربی در ایران. |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |
 روسیه - یکی از زبانهای رسمی داغستان. |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۶۳۹-۱ | az |
| ایزو ۶۳۹-۲ | aze |
| ایزو ۶۳۹-۳ | aze |
| زبان‌شناسی | بخشی از 44-AAB-a |
| بخشی از مقاله‌های مرتبط با |
| مردم آذری |
|---|
فرهنگ |
|
پراکنش مردم آذری |
|
آذری‌های مقیم خارج |
|
دین |
|
زبان |
|
آزار و اذیت |
|
|
پراکنش گویشوران زبان ترکی آذربایجانی
زبان ترکی آذربایجانی (به ترکی آذربایجانی: آذربایجان تورکجه‌سی و با خط لاتین شده Azərbaycan Türkcəsi) زبانی از خانواده زبانهای ترکی است که بر زبان مردمان آذری در قفقاز و خاورمیانه با دو گویش در آذربایجان و سایر مناطق آذربایجانی نشین ایران و جمهوری آذربایجان تکلم جاری است. عمده تفاوت بین دو گویش در تلفظ برخی واژگان، پاره‌ای وام‌واژگان، و تفاوت‌هایی مختصر در چند مورد دستوری است.[۸] این زبان در جمهوری آذربایجان زبان رسمی و در داغستان یکی از زبانهای رسمی مصوب فدراسیون روسیه است. زبان ترکی آذربایجانی بخشی از شاخه زبانهای اغوز زبانهای ترکی است و به ترکی استانبولی و ترکمنی بسیار نزدیک است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان گفتاری همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان[۹] و داغستان[۱۰] رایج است. زبان ترکی آذربایجانی از زبانهای فارسی و عربی در واژگان، سامانه آوایی و دستوری اثر پذیرفته است. در ایران، شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل، و زنجان به ترتیب بزرگترین شهرهایی اند که ترکی آذربایجانی در آن‌ها تکلم می‌شود.[۱۱][۱۲]
این زبان در زبان‌ها و موقعیت‌های مختلف به نام‌های مختلفی نامیده می‌شود، ازجمله: عجمی[نیازمند منبع]، ترکی،[۱۳]تورکی،[۱۳]تورکو[۱۴]، آذربایجانی، ترکی آذربایجانی و آذری.
محتویات
۱ گروه‌بندی زبانی
۲ شمار گویشوران
۳ خط زبان ترکی آذربایجانی
۳.۱ تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن
۳.۲ تغییر به الفبای لاتین (۱۹۲۶)
۳.۳ تغییر به الفبای سیریلیک (۱۹۳۹)
۳.۴ تغییر دوباره به الفبای لاتین (۱۹۹۱)
۴ واژه‌سازی در زبان ترکی آذربایجانی
۵ دیگر ویژگی‌های زبان‌شناختی
۶ تأثیرات زبان فارسی بر ترکی
۶.۱ تأثیرات نحوی
۶.۲ تأثیرات صرفی
۶.۳ تأثیرات ریخت‌شناسی
۶.۴ تأثیرات واژگانی
۷ اثرگذاری زبان ترکی بر فارسی
۸ ادبیات ترکی آذربایجانی
۹ ادبیات شفاهی آذربایجان
۱۰ نامگذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی
۱۱ صفت در ترکی آذربایجانی
۱۲ نمونه نگارش
۱۳ جستارهای وابسته
۱۴ پانویس
۱۵ منابع
۱۶ پیوند به بیرون
گروه‌بندی زبانی[ویرایش]
ترکی آذربایجانی یکی از زبانهای ترکی‌تبار و زبان اکثر مناطق ترک‌نشین ایران از جمله آذربایجان است. این زبان در کنار ترکی استانبولی و گاگائوز در زیرشاخه غربی از گروه زبانهای اوغوز قرار می‌گیرد. ترکی خراسان و ترکمنی زیر شاخه شرقی زبانهای اوغوز را تشکیل می‌دهند.[۱۵]
زبان ترکی آذربایجانی به صورت دوطرفه، توسط ترکمن‌ها و ترک‌ها (شامل ترکی استانبولی و لهجه‌های گفتاری نظیر زبان ترکی قبرسی، ترکمن‌های عراق و قشقایی) قابل فهم است.[۱۶][۱۷]
سایر زیرشاخه‌های مختلف زبان ترکی موجود در ایران عبارتند از:
- - ترکی قشقائی
- - ترکمنی
- - ترکی خلجی
- - ترکی خراسانی
- - ترکی شاهسونی
- - ترکی سنقری
- - ترکی افشاری
شمار گویشوران[ویرایش]
در مورد شمار سخنگویان به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظر وجود ندارد و برآوردها ناهمسانند. بنیاد این تفاوت، ارائه نشدن آمار رسمی از سوی ایران و ترکیه و عراق است. تمامی ارقام ارائه‌شده بر پایه برآوردها است. اتنولوگ یکی از معتبرترین مراجع آمارهای زبانی، جمعیت گویشوران تمام لهجه‌ها و گروههای این زبان (شامل دو زیرگروه اصلی آذری شمالی و آذری جنوبی و گویش سلجوقی) در سال ۲۰۱۸ میلادی را در مجموع اندکی بیش از ۲۳ میلیون نفر برآورد کرده است. تمامی آذری‌های جمهوری آذربایجان، ایرانیان آذری، ترکمن‌های عراق و سوریه، آذری‌های روسیه و ترکیه و آمریکا و سایر اقلیت‌های آذری زبان در تمام دنیا در این برآورد منظور شده‌اند. سایت اتنولوگ، گویش سلجوقی این زبان را در حال حاضر منقرض اعلام کرده است.[۳][۴][۵][۶][۷][۱۸]
اتنولوگ، جمعیت آذری‌زبانان ایرانی را در سال ۲۰۱۶ میلادی را ۱۰٬۹۰۰٬۰۰۰ برآورد کرده، و گسترش آن را در شمال (غربی) و مرکز ایران می‌داند.[۵][۱۹]
منابع پژوهشی دیگری جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران را ۱۵ میلیون نفر ذکر می‌کنند.[۲۰][۲۱] کتابچهٔ سازمان سیا، شمار سخنگویان ترکی آذربایجانی در ایران را معادل ۱۶٪ کل جمعیت این کشور تخمین زده است [۲۲]. برآورد دانشنامهٔ زبان کمبریج[۲۳] برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران (۱۵٪) بوده است (با احتساب قشقایی‌ها). دانشنامهٔ بین‌المللی زبان‌شناسی[۲۴] نیز در برآورد سال ۱۹۸۶، تعداد سخنگویان این زبان را در ایران ۷٬۷۶۰٬۰۰۰ نفر (۱۶٪ درصد) برآورد می‌کند که به تخمین دانشنامهٔ زبان کمبریج بسیار نزدیک است. در تخمین‌های دیگری مانند سایت اتنولوگ جمعیت ایرانیان آذری ۱۵٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر اعلام کرده است.[۲۵] همچنین، سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ جمعیت ترک‌زبانان جمهوری آذربایجان را ۹۰٫۳٪ از مردم آن کشور گزارش کرده‌است.[۲۶]
خط زبان ترکی آذربایجانی[ویرایش]
عربی[۲۸] | لاتین | سیریلیک | لاتین کنونی |
|---|---|---|---|
| آ ا | A a | А а | A a |
| ب | B b | Б б | B b |
| ج | C c | Ҹ ҹ | C c |
| چ | Ç ç | Ч ч | Ç ç |
| د | D d | Д д | D d |
| ائ ئ ئ | E e | Е е | E e |
| اَ ه ه | Ə ə | Ә ә | Ə ə |
| ف | F f | Ф ф | F f |
| گ | G g | Ҝ ҝ | G g |
| غ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Ğ ğ |
| ح، ه | H h | Һ һ | H h |
| خ | X x | Х х | X x |
| ای̂ ی̂ ی̂ | Ь ь | Ы ы | I ı |
| ای ی ی | I i | И и | İ i |
| ژ | Ƶ ƶ | Ж ж | J j |
| ک | K k | К к | K k |
| ق | Q q | Г г | Q q |
| ل | L l | Л л | L l |
| م | M m | М м | M m |
| ن | N n | Н н | N n |
| اوْ وْ | O o | О о | O o |
| اؤ ؤ | Ɵ ɵ | Ө ө | Ö ö |
| پ | P p | П п | P p |
| ر | R r | Р р | R r |
| س، ث، ص | S s | С с | S s |
| ش | Ş ş | Ш ш | Ş ş |
| ت، ط | T t | Т т | T t |
| اۇ ۇ | U u | У у | U u |
| اۆ ۆ | Y y | Ү ү | Ü ü |
| و | V v | В в | V v |
| ی | J j | Ј ј | Y y |
| ز، ذ، ض، ظ | Z z | З з | Z z |
تاریخچه نگارش به زبان آذربایجانی به سده چهاردهم میلادی باز می‌گردد. امروزه در آذربایجان ایران از خط عربی یا فارسی برای نگارش استفاده می‌شود و در کشور آذربایجان مانند ترکیه از خط لاتین بهره می‌گیرند.[۸]
گفتنی است که همخوان H در زبانهای ترکی وجود نداشته[۲۹] و بخش بزرگی از واژگانی که این همخوان در آن‌ها بکار رفته وامواژه اند[۳۰] و در بقیه نیز بر اثر تغییرات زبانی این همخوان به آن‌ها افزوده شده‌است.[۳۱]
تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن[ویرایش]
در سده ۱۹ میلادی افرادی مسئلهٔ تغییر الفبای ترکی آذربایجانی را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۷۸) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروههای دیگر از جمله برخی فرهنگیان و روحانیان روبرو شد. صرف نظر از دغدغهٔ روحانیان که معتقد بودند تغییر خط ارتباط مردم را با قرآن و دیگر متون دینی قطع خواهد کرد برخی اهالی فرهنگ اعتقاد داشتند که خط بخشی از هویت هر قوم را تشکیل می‌دهد و از آنجایی که چند صد سال است که تمام متون ادبی ترکی و هزاران هزار کتاب در این خط تألیف شده‌اند تغییر خط به نوعی یک گسستگی فرهنگی به وجود خواهد آورد. این مسئله در دورهٔ بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸-۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته می‌شد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.[۳۲]
تغییر به الفبای لاتین (۱۹۲۶)[ویرایش]
در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس ترک‌شناسی در باکو برگزار شد. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفادهٔ تمام ترک‌زبانان آذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری آتاترک اصلاح خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام یئنی اَلیفبا (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک‌زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.[۳۲][۳۳]
تغییر به الفبای سیریلیک (۱۹۳۹)[ویرایش]
کاربرد خط سیریلیک برای ترکی آذربایجانی (۱۹۹۱ - ۱۹۳۹)[۳۴]
در سال ۱۹۳۹ الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگزین خط لاتین گردید. همچنین تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. سیاست تجزیه کردن ملت‌ها و ممانعت از احساسات ملی‌گرایانه می‌تواند از دلایل تغییر دوبارهٔ خط در این دوره و عدم هماهنگی بین گروههای زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید باشد. ترس استالین که از اتحاد و قدرت گرفتن دوبارهٔ مسلمانان -که اغلب آن‌ها ترک بودند- سرکوب زبانهای غیرروس در محدودهٔ جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی به شدت ادامه یافت که تا سقوط این اتحادیهٔ در ۱۹۹۱ ادامه داشت؛ ولی بعضی از این جمهوریها پس از استقلال خود در سال ۱۹۹۱ الفبای خود را دوباره به لاتین بر گرداندند.[۳۲][۳۵]
تغییر دوباره به الفبای لاتین (۱۹۹۱)[ویرایش]
در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان الفبای لاتین دوباره رسمی و الفبای سیریلیک کنار گذاشته شد. آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای مانده‌است که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q، ə) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته می‌شود. البته از الفبای لاتین نیز بعضاً در اینترنت استفاده می‌شود. در حال حاضر زبانهای ترکی که از الفبای لاتین استفاده می‌کنند، عبارتند از ترکی آذربایجانی (جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزاقی، ازبکی، اویغوری (بخشا) و تاتاری.[۳۲]
واژه‌سازی در زبان ترکی آذربایجانی[ویرایش]
 | برای تأییدپذیری کامل این بخش به منابع بیشتری نیاز است. |
دستور زبان ترکی آذربایجانی متأثر از هم آوائی صوتی حروف است. در زبان ترکی آذربایجانی صداهای خشن (O,U،A,I) و صداهای نازک (Ö,Ü،E,Ə، İ) نمی‌توانند در ریشه یک واژه با هم مخلوط شوند و با همان ترتیب فوق در کلمه می‌آیند. مانند Gözəllik و Ayrılıq. واژه‌های بیگانه نیز تا حد امکان تحت تأثیر این قانون قرار می‌گیرند. مانند کلمه عربی حسین (Hoseyn) که در ترکی Hüseyn و کلمه عربی عباس (Əbbas) که در ترکی (Abbas) گفته می‌شود. گروهی از ترکی آذربایجانی‌زبانان هنگام صحبت کردن به زبانهای دیگری، ناخودآگاه از این قانون طبیعی زبان خود پیروی می‌کنند.[۳۶][۳۷]
زبان ترکی آذربایجانی همانند سایر شاخه‌های زبان ترکی از نظر ساختاری جزو زبانهای التصاقی به‌شمار می‌آید. در این زبان ریشه یک فعل یا یک اسم را می‌توان با اضافه کردن پسوندهای متعدد تغییر زمانی، جمعی و صفتی داد.[۳۸]
افعال متعدی در ترکی آذربایجانی با اضافه کردن پسوند به افعال لازم ساخته می‌شود. بطور مثال:
اوخشاماق=شبیه بودن ← اوخشاتماق= شبیه کردن
افعال متعدی درجه دو و درجه سه نیز قابل ساخت است: یازماق = نوشتن (متعدی)← یازدیرماق = نویساندن (متعدی درجه دو)← یازدیرتماق = وسیله نوشتن کسی را فراهم کردن (متعدی درجه سه).[۳۹][نیازمند منابع بیشتر]
دیگر ویژگی‌های زبان‌شناختی[ویرایش]
- زبان ترکی آذربایجانی مانند سایر زبانهای ترکی از نظرِ ساختاری زبانی پیوندی است. منظور از زبان پیوندی یا پس‌وندی این است که بن فعل در آغاز واژه قرار می‌گیرد و با افزودن پسوندها حالت‌های فعل تغییر می‌کند. مثال: گل (بیا) گل‌دی (آمد)، گل‌دی‌لر (آمدند).
- در زبان ترکی آذربایجانی امکان ساختن فعل و مصدر از نام و صفت وجود دارد. مثال: قولاق (گوش)، قولاق‌لاماق (گرفتن از گوشِ کسی برای تنبیه، گوش گیری)؛ ال (دست)، ال‌له‌مک (ورز دادن)؛ سو (آب)، سولاماق (آب پاشیدن)؛ گؤزل (زیبا [صفت])، گؤزل‌لمه‌ک (زیبا کردن)، یئیین (تند [صفت]) یئیین‌لمک (شتاب گرفتن)؛ گؤز (چشم)، گؤزلوک (عینک)، گؤزلوک‌چو (عینک‌ساز یا عینک‌فروش)، گؤزلوک‌چولوک (عینک‌سازی یا عینک‌فروشی).
- افعال در زبان ترکی تک‌جزئی و یک‌تکه هستند. ساختن فعل با استفاده از افعال معین یا افعال کمکی به افعالی منحصر است که از زبان عربی یا فارسی به ترکی آذربایجانی وارد شده‌اند. این ویژگی انعطاف‌پذیری قابل توجهی در زبان ترکی آذربایجانی برای ساختن واژه‌های جدید حتی با استفاده از وام‌واژه‌ها ایجاد می‌کند. مثال: تلفن، تلفن‌لاش‌ماق (تلفن زدن).
- برخلاف زبانهای هندواروپایی که با افزودن یک پیشوند به ریشه فعل، فعل جدید با معنی جدید ساخته می‌شود، در زبان ترکی امکان ساختن افعال جدید از یک فعل وجود ندارد. ساخت فعل جدید از یک فعل محدود به ساختن فعل سببی است. مثلاً در زبان فارسی افعال بردن، آوردن، فرآوردن، دربردن، درآوردن همگی از ریشه بردن/وردن و با پیشوندهای "آ"، "در"، "فر" یا ترکیبی از این پیشوندها (در+آ و فر+آ) ساخته شده‌است درحالی‌که در زبان ترکی برای هر یک از این فعل‌ها ریشه جداگانه‌ای وجود دارد (بردن:آپارماق، آوردن:گَتیرمَک، درآوردن:چیخارتماق)و امکان ساختن یک فعل از دیگری وجود ندارد.
- از آنجا که در ترکی استانبولی زمان حال کامل(ماضی نقلی) وجود ندارد[۴۰] و برای این منظور واژگانی به همان گذشته ساده افزوده می‌شود تا معنی ماضی نقلی از آن برداشت بشود[۴۱] برخی[۴۲] احتمال می‌دهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمده ام، آمده ای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.
تأثیرات زبان فارسی بر ترکی[ویرایش]
زبان ترکی آذربایجانی شاید پس از زبان ازبکی دومین زبان از زبانهای ترکی باشد که بیشترین تأثیر را از فارسی گرفته‌است. این تأثیر بیشتر در واج‌شناسی، مجموعه لغات و ساختار بوده‌است و به صورت کمتر در صرف این زبان بوده‌است. تأثیر عناصر زبانهای ایرانی بر اغوزی از آسیای میانه آغاز شده‌است.[۴۳]
تأثیرات نحوی[ویرایش]
جمله‌های مرکب در ترکی تحت تأثیر زبان فارسی تغییر بنیادینی کرده‌است. خیلی از حروف ربط در زبان ترکی از پارسی وام گرفته شده‌است :ü (و)[۴۴] ve (و)، ya (یا)، ägär (اگر)، čünki (چونکه), gah . . . gah (گه گاه)، häm (هم، نیز)، hämčinin (همچنین)، häṛčänd (هرچند)، härgah (هرگاه)، nä . . . nä (نه ..نه)، näinki (نه اینکه)، yainki (یعنی که)، y axud(یا)، zira (زیرا)، bälkä (بلکه)، hämišä (همیشه)، mägär (مگر).[۴۵]
بیشتر این حروف ربط با توجه ساختار متفاوت ترکی، در ترکی وجود ندارند و برخی هم وجود دارند اما به صورت مستقل نمی‌توانند بکار روند و تنها در جمله یا عبارت مرکب به انتهای فعل یا اسم می‌چسبند. به عنوان مثال در ترکی نمی‌توانید بگویید اگر الف و ب (if a and b) چرا که حرف ربط "و" وجود ندارد و همچنین معادل حرف ربط "اگر" در ترکی (سه) فقط به انتهای فعل می‌چسبد. به همین دلایل زبان ترکی عثمانی، ازبکی، ترکی آذری تحت تأثیر زبان فارسی تغییرات بنیادینی کرده‌است؛ مانند نمونه‌های زیر:[۴۶][۴۷][۴۸]
- حرف ربط که (که به صورت کی در ترکی به کار می‌رود):
- ترکی با حرف ربط فارسی: بیلیرسن کی، حسن هاردا ایشلیر؟
- ترکی بدون حرف ربط فارسی: حسنین هاردا ایشلدیگینی بیلیرسن می؟
- ترجمه: میدانی[که] حسن کجا کار می‌کند؟
- ترکی با حرف ربط فارسی: بو دولمانی کی گؤرورسن، منیم ننه م پیشیریب.
- ترکی بدون حرف ربط فارسی: گؤردوگون دولمانی منیم ننه م پیشیریب.
- ترجمه: این دلمه‌ای را که می‌بینی، مادر من پخته است.
- حرف ربط چونکه(که به صورت چونکی در ترکی بکار می‌رود):
- ترکی با حرف ربط فارسی: هئچ ذات دئمه دی چونکی بیلیردی هئچ کس اونا اینانمایاجاق.
- ترکی بدون حرف ربط فارسی: هئچ کسین اونا اینانمایاجاغینی بیلدیگی اوچون هئچ نه دئمه دی.
- ترجمه: چیزی نگفت چونکه می‌دانست کسی او را باور نخواهد کرد.
- حرف ربط اگر:
- ترکی با حرف ربط فارسی: اگر حسن بیله، گئدرم
- ترکی بدون حرف ربط فارسی: حسن بیلسه، گئدرم
- ترجمه: اگر حسن بداند، می‌روم
- حرف ربط و:
- ترکی با حرف ربط فارسی: من حسن و حسینه تانیرام
- ترکی بدون حرف ربط فارسی: من حسنینن حسینی تانیرام
- ترجمه: من حسن و حسین را می‌شناسم.
تأثیرات صرفی[ویرایش]
- پسوندهای زیادی از فارسی در زبان ترکی هست مانند -باز، -دان، -دار، -ی، -کار، -کش، -پرست، -ستان، -خانه، -سان[۴۹][۵۰] و ...
- پیشوندهایی مانند بی-، به- و نه- هنوز در واژه‌سازی زبان ترکی استفاده می‌شوند. اگرچه در زبان ترکی عثمانی به کرات استفاده می‌شده اما اخیراً استفاده از عناصر فارسی را محدود و ممنوع کرده‌اند.
- بسیاری از گویش‌های ترکی از «تر» و «ترین» پارسی برای ساختن صفت همسنجشی استفاده می‌کنند.
تأثیرات ریخت‌شناسی[ویرایش]
از نگاه ریخت‌شناسی یا مورفولوژی: کاربرد بسیاری از پسوندهای فارسی، مانند -باز، -ستان، -دار، -دان، -پرست، -کار، -گر و پیشوندهای فارسی مانند بی-، با- و نا- مانند «قماربار»، «همکار»، «بی ادب» یا «نامرد.» کاربرد وجه التزامی مشابه فارسی مانند «آلام» به جای «آلسام» (؟) (بخرم) که بنظر می‌رسد مخصوص ترکی آذری ایران باشد. در صفت تفضیلی و عالی پرهیز از ادات «داها» و «ان» (تر، ترین)، مانند «بو اوندان یاواشدی» به جای «بو اوندان داها یاواشدیر» (این از آن آهسته تر است) و «لاپ گؤزل طبیعت» به جای «ان گؤزل طبیعت» (زیباترین طبیعت). با توجه به اینکه درترکی استانبولی زمان حال کامل(ماضی نقلی) وجود ندارد[۴۰] برخی [۴۲] حتی احتمال می‌دهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمده ام، آمده ای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.[۴۳]
تأثیرات واژگانی[ویرایش]
زبان ترکی آذربایجانی مانند سایر زبانهای ترکی از لحاظ واژه تحت تأثیر فارسی قرار گرفته‌است و وام‌واژه‌هایی از فارسی وارد این زبان شده‌اند. برای نمونه:
- واژگانی: asan (آسان)، bar (بار، میوه)، javan (جوان)، girdä ( گرد)، kar (کر، ناشنوا)، köhnä (کهنه)، küčä (کوچه)، mis (مس)، payïz (پاییز)، šänbä (شنبه), turš (ترش)، dost (دوست)، ruzi (روزی)، آخشام[۵۱]، بایرام(پدرام) [۵۲] و...
- اصطلاحات : xahiš ediräm (خواهش می‌کنم)، güzäšt elä (گذشت کن)، xudahafiz (خداحافظ)، ...
- گرته برداری : xoš gäl (خوش آمد).
- ضمایر : här (هر)، här käs (هر کس)، heč (هیچ)، hämin (همین)و ...
- پسوندها: sān (سان)[۴۹][۵۰]
اثرگذاری زبان ترکی بر فارسی[ویرایش]
ازسوی دیگر زبان فارسی نیز وام‌واژه‌هایی را از زبان ترکی گرفته‌است.[۵۳] در طول تاریخ،سرزمین فارسی زبانان، از جمله فلات ایران، شاهد فرمانروایی سلسلسه‌هایی با منشأ ترکی بوده‌است و این عامل بر تأثیر متقابل زبان های فارسی و ترکی برهم مؤثر بوده‌است . غزنویان، سلجوقیان، تیموریان، صفویان و قاجاریان هر یک تأثیر و ردپایی از خود بر فرهنگ و ادبیات فارسی گذاشته‌اند.[۵۴]
ادبیات ترکی آذربایجانی[ویرایش]
صفحه‌ای از دیباچهٔ دیوان اشعار فضولی به زبان ترکی آذربایجانی
یک صفحه از کتاب کلیات کنزالمصائب،[۵۵] قمری دربندی(۱۸۱۹ - ۱۸۹۱میلادی)[۵۶]
کتاب المقتل به نثر نگاشته شده‌است
اولین شکل شناخته شده در ادبیات آذربایجانی مربوط به شیخ عزالدین پورحسن اسفراینی که یک دیوان شامل غزل فارسی و ترکی آذری سروده‌بود.[۵۷][۵۸] غزل‌های ترکی آذربایجانی خود را تحت نام حسن‌اوغلو ثبت کرده‌است.[۵۷]
در قرن چهاردهم میلادی آذربایجان، قفقاز و بخش‌های غربی ایران تحت سلطه حکومت‌های قره قویونلو و آق قویونلو بود.[۵۹] در دوران این حکومت‌ها شاعرانی مانند قاضی برهان‌الدین، حبیبی و جهانشاه قراقویونلو با تخلص حقیقی زندگی می‌کردند؛ که نخستین آثار ترکی آذری را در آن دوران از خود به جا گذاشته‌اند. اواخر قرن چهاردهم، زمان ظهور یکی از بزرگترین شعرای آذربایجانی، عمادالدین نسیمی بود؛[۶۰]دیوان اشعار وی از بزرگترین دیوان شعرهای زبانهای ترکی به‌شمار می‌رود.[۶۱][۶۲][۶۳] آموزه‌های صوفی و عرفانی حروفیه از اواخر قرن ۱۴اُم تا اوایل قرن ۱۵اُم میلادی رواج داشت[۶۴] عمادالدین نسیمی یکی از برجسته‌ترین استادان دیوان ادبیات در تاریخ ادبی زبانهای ترکی‌تبار بوده‌است.[۶۴] وی به زبان فارسی[۶۲][۶۵] و عربی[۶۴] نیز آثاری داشته‌است. پس از معرفی سبک دیوان ادبیات و غزل، عمادالدین نسیمی در قرن ۱۵اُم، شاعران مشهور آذربایجانی چون شاه اسماعیل خطایی، قاسم انوار و محمد فضولی ادبیات آذربایجانی را گسترش دادند.
کتاب دده قورقود نیز نام یکی از قدیمی‌ترین داستان‌های اسطوره‌ای ترک‌های اغوز است که در حدود قرن شانزده میلادی به صورت مکتوب در آمده‌است.[۶۶][۶۷] این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه پر ارزشی است که زندگی، ارزش‌های اجتماعی و باورهای ایل‌های ترکی را نشان می‌دهد. قدمت داستان‌ها مربوط به قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی می‌باشد[۶۸][۶۹][۷۰].
شاعر قرن ۱۶اُم آذربایجانی، محمد فضولی غزل‌های فلسفی، تغزلی و بزمی خود را در زبانهای ترکی آی، عربی و فارسی می‌سرود. وی با بهره‌گیری از سنت‌های زیبای ادبی از محیط خود، و پیروی از میراث پشتیبانش، موجب شد تا فضولی به یکی از چهره‌های برجسته ادبی جامعه ادبیات آذربایجانی تبدیل شود. از محمد فضولی دیوان غزل و قصیده‌ای به یادگار مانده‌است.
سبک شاعران آذربایجانی در ادامه قرن ۱۶اُم به سمت عاشیق‌ها رفت و قرن شانزدهم پس از تثبیت سیطره سلسله صفوی بر ایران قویاً توسعه یافت؛ و شاه اسماعیل یکم با تخلص خطایی[۷۱] و بعد با پیدایش "سبک قوشما فرزند شاه اسماعیل، شاه تهماسب و بعدتر شاه عباس دوم نیز در گسترش ادبیات آذربایجانی کوشید.[۷۲]قوسی تبریزی[۷۳] از شاعران مشهور آذری زبان[۷۴] دو نسخه از دیوان ترکی آذربایجانی از وی به جا مانده‌است[۷۵] و صائب تبریزی شاعر تبریزی‌تبار اهل اصفهان نیز از معروف‌ترین شاعران عصر کلاسیک می‌باشند که هفده غزل به زبان ترکی آذربایجانی سروده‌است.[۷۶]
ادبیات شفاهی آذربایجان[ویرایش]
ادبیات شفاهی مردم آذربایجان به قسمتی از ادبیات مردم آذری، باورهای عامه، افسانه‌ها، داستان‌ها، موسیقی، ضرب‌المثل‌ها و رسوم‌های دهان به دهان یا سینه به سینه یا نسل به نسل از نسل‌های گذشته بجا مانده گفته می‌شود.[۷۷][۷۸]
ادبیات شفاهی و عاشیقی آذربایجانی به علت مردمی بودن، توانسته‌است بالندگی خود را بسیار خوب حفظ کند. داستان‌های کاملی چون کوراوغلو و اصلی و کرم با سوژه‌های بسیار متفاوتی به‌طور زنده توسط هنرمندان مردمی پدید آمده‌اند. این داستان‌ها برای اولین بار در قرن بیستم به صورت کتبی در آمده و مانند بسیاری از آثار ادبی جمع‌آوری شده‌اند.
بایاتی‌ها یا دوبیتی‌های شفاهی آذربایجان از غنای بالایی برخوردارند. ادبیات و موسیقی عاشیق‌ها با قدمتی دیرینه جایگاه و تقدس خاصی بین ترک‌زبان‌ها و آذربایجانیان دارد.[۷۹][۸۰]آتالار سؤزو یا امثال زبان ترکی که عموماً پندهایی عاقلانه و انسانی است. آغیلار (مرثیه‌ها) و لایلالار نیز قسمتی از ادبیات شفاهی ترکی آذربایجانی را تشکیل می‌دهند. داستان‌های فولکلوری چون کوراوغلو، اصلی و کرم، آرزی و قمبر، عباس و کولگز، عاشیق‌غریب، قاچاق‌نبی،... از غنای ادبیات شفاهی مردم آذربایجان آذربایجان سخن می‌گویند.
نامگذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی[ویرایش]
شمارش اعداد از عدد یازده به بعد در زبان ترکی آذربایجانی تابع قاعده معینی است و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی در آن وجود ندارد. به همین دلیل یادگیریِ آن آسان است. اعداد شامل: بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) است. برای نمونه به این نام‌گذاری‌ها توجه کنید:[۸۱][۸۲]
|
|
|
|
از لحاظ محاوره و گفتگوی شفاهی به این زبان در ایران و در بعضی از مناطق جمهوری آذربایجان استثنایی وجود دارد؛ و آن کاربرد کلمه فارسی هشتاد به جای کلمه ترکی آن یعنی سکسن است. البته کلمه هشتاد در این حالت تابع قواعد شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی است. این استثنا در مورد آذربایجانی‌های شرق ترکیه، گرجستان، داغستان و مناطق شمالی جمهوری آذربایجان صادق نیست.[۸۳]
- شمارش اعداد از هشتاد تا عدد نود در زبان محاوره‌ای ترکی آذربایجانی در ایران بدین صورت است: هشتاد (۸۰)، هشتاد بیر (۸۱)، هشتاد ایکی (۸۲)، هشتاد اوچ (۸۳)، هشتاد دؤرد (۸۴)، هشتاد بئش (۸۵)، هشتاد آلتی (۸۶)، هشتاد یئددی (۸۷)، هشتاد سککیز (۸۸)، هشتاد دوققوز (۸۹)، دوخسان (۹۰)
- شمارش اعداد هشتاد تا عدد نود در زبان نوشتاری ترکی آذربایجانی بدین صورت است: سکسن (۸۰)، سکسن بیر (۸۱)، سکسن ایکی (۸۲)، سکسن اوچ (۸۳)، سکسن دؤرد (۸۴)، سکسن بئش (۸۵)، سکسن آلتی (۸۶)، سکسن یئددی (۸۷)، سکسن سککیز (۸۸)، سکسن دوققوز (۸۹)، دوخسان (۹۰)
چگونگی نامگذاری، شمارش و بیان اعداد در ترکی آذربایجانی در جدول زیر ارائه شده‌است.[۸۴]
فارسی | ترکی آذربایجانی | Azərbaycan Türkcəsi | فارسی | ترکی آذربایجانی | Azərbaycan Türkcəsi | فارسی | ترکی آذربایجانی | Azərbaycan Türkcəsi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| یک | بیر | Bir | یکم | بیراینجی | Birinci | یکمین | بیراینجی‌سی | Birincisi |
| دو | ایکی | İki | دوم | ایکی‌اینجی | İkinci | دومین | ایکی‌اینجی‌سی | İkincisi |
| سه | اوچ | Üç | سوم | اوچ‌اونجو | Üçüncü | سومین | اوچ‌اونجوسو | Üçüncüsü |
| چهار | دؤرد | Dörd | چهارم | دؤرداونجو | Dördüncü | چهارمین | دؤرداونجوسو | Dördüncüsü |
| پنج | بئش | Beş | پنجم | بئش‌اینجی | Beşinci | پنجمین | بئش‌اینجی‌سی | Beşincisi |
| شش | آلتی | Altı | ششم | آلتی‌اینجی | Altıncı | ششمین | آلتی‌اینجی‌سی | Altıncısı |
| هفت | یئددی | Yeddi | هفتم | یئددی‌اینجی | Yeddinci | هفتمین | یئددی‌اینجی‌سی | Yeddincisi |
| هشت | سککیز | Səkkiz | هشتم | سککیزاینجی | Səkkizinci | هشتمین | سککیزاینجی‌سی | Səkkizincisi |
| نه | دوققوز | Doqquz | نهم | دوققوزاونجو | Doqquzuncu | نهمین | دوققوزاونجوسو | Doqquzuncusu |
| ده | اون | On | دهم | اون‌اونجو | Onuncu | دهمین | اون‌اونجوسو | Onuncusu |
| بیست | اییرمی | İyirmi | بیستم | اییرمی‌اینجی | İyirminci | بیستمین | اییرمی‌اینجی‌سی | İyirmincisi |
| سی | اوتوز | Otuz | سی‌ام | اوتوزاونجو | Otuzuncu | سی‌امین | اوتوزاونجوسو | Otuzuncusu |
| چهل | قیرخ | Qırx | چهلم | قیرخ‌اینجی | Qırxıncı | چهلمین | قیرخ‌اینجی‌سی | Qırxıncısı |
| پنجاه | اللی | Əlli | پنجاهم | اللی‌اینجی | Əllinci | پنجاهمین | اللی‌اینجی‌سی | Əllincisi |
| شصت | آلتمیش | Altmış | شصتم | آلتمیش‌اینجی | Altmışıncı | شصتمین | آلتمیش‌اینجی‌سی | Altmışıncısı |
| هفتاد | یئتمیش | Yetmiş | هفتادم | یئتمیش‌اینجی | Yetmişinci | هفتادمین | یئتمیش‌اینجی‌سی | Yetmişincisi |
| هشتاد | سکسن | Səksən | هشتادم | سکسن‌اینجی | Səksəninci | هشتادمین | سکسن‌اینجی‌سی | Səksənincisi |
| نود | دوخسان | Doxsan | نودم | دوخسان‌اینجی | Doxsanıncı | نودمین | دوخسان‌اینجی‌سی | Doxsanıncısı |
| صد | یوز | Yüz | صدم | یوزاونجو | Yüzüncü | صدمین | یوزونجوسو | Yüzüncüsü |
| سیصد | اوچ یوز | Üç yüz | سیصدم | اوچ یوزاونجو | Üç yüzüncü | سیصدمین | اوچ یوزاونجوسو | Üç yüzüncüsü |
| هزار | مین | Min | هزارم | مین‌اینجی | Mininci | هزارمین | مین‌اینجی‌سی | Minincisi |
صفت در ترکی آذربایجانی[ویرایش]
صفت‌ها که ویژگی و حالت اسم (موصوف) را بیان می‌کند اغلب به همراه اسم می‌آیند. صفت در ترکی آذربایجانی قبل از اسم (موصوف) می‌آید: ساری آلما (سیب زرد)
صفت اشاره: اگر ضمایر اشاره همراه با اسم بیایند در این صورت نقش صفت را ایفا می‌کنند.
صفت مقدار: به صفتی اطلاق می‌شود که بر مقدار (قابل شمارش یا غیرقابل شمارش) موصوف دلالت کند :آز (کم)، چوخ (زیاد)، چوخ آز (خیلی کم)، اون (ده)، بیر (یک) ...
صفت پرسشی: به همراه اسم می‌آید و دربارهٔ آن سؤال می‌کند: نئچه گون (چند روز)، هانسی آغاج (کدام درخت؟)
صفت مطلق: به ویژگی ثابت و حالت پایدار موصوف اشاره می‌کند: قوجا کیشی (پیرمرد)، قیزیل اوزوک (انگشتری طلا)، گؤزل قیز (دختر زیبا)
صفت برتر: این صفت در ترکی آذربایجانی با افزودن کلمه «داها» (Daha) قبل از صفت و افزودن پسوند «دان» به آخر اسم ساخته می‌شود: بو اوشاق او اوشاق دان داها گؤزل دیر (این کودک از آن کودک زیباتر است)، داها اوجا (بلندتر)، داها بؤیوک (بزرگتر)، داها سرین (خنک تر)، برخی اوقات پسوند «راق» به آخر صفت افزوده شده و همان معنی تفضیل را می‌رساند: اوجا + راق = اوجاراق (بلندتر)
صفت برترین: ترکیب این صفت با اضافه کردن حرف «ان» (Ən) به قبل از صفت به وجود می‌آید: ان گوزل (زیباترین)، ان اوجا (بلندترین)، ان یئنی (جدیدترین)[۸۵][۸۶]
نمونه نگارش[ویرایش]
الفبای عربی-فارسی | الفبای لاتین | ترجمه فارسی | متن اصلی |
| بۆتون اینسانلار لیاقت و حۆقوقلارینا گؤره آزاد و برابر دوْغولورلار. اوْنلارین شۆعورلاری و ویجدانلاری وار و بیربیرلرینه مۆناسیبتده قارداشلیق و رۇحوندا داورانمالیدیرلار. | Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə azad bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq runhunda davranmalıdırlar. | همه انسان‌ها آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند. آن‌ها صاحب عقل و وجدانند و باید نسبت به یکدیگر برادروار رفتار کنند. | All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood. |
جستارهای وابسته[ویرایش]
- ادبیات ترکی
- زبانهای ترکی
- الفبای زبان ترکی
- ویکی‌پدیای آذربایجانی
- پسوندهای اسم‌ساز در ترکی آذربایجانی
پانویس[ویرایش]
↑ Ethnologue
↑ https://web.archive.org/web/20180824205619/https://www.ethnologue.com/language/aze
↑ ۳٫۰۳٫۱ https://www.ethnologue.com/language/aze
↑ ۴٫۰۴٫۱ https://www.ethnologue.com/language/azj
↑ ۵٫۰۵٫۱۵٫۲ https://www.ethnologue.com/language/azb
↑ ۶٫۰۶٫۱ https://www.ethnologue.com/language/qxq
↑ ۷٫۰۷٫۱ https://www.ethnologue.com/language/slq
↑ ۸٫۰۸٫۱ J. Minahan, Miniature empires: a historical dictionary of the newly independent states, Routledge, New York 1998.
↑ سایت رسمی آمار دولت گرجستان
↑ Wixman, Ronald. The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook. (Armonk, New York: M. E. Sharpe, Inc, 1984) p. 11
↑ UCLA Language Materials
↑ L. Johanson, "AZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkish" in Encyclopædia Iranica
↑ ۱۳٫۰۱۳٫۱ Iran's ethnic Azeris and the language question
↑ شعر از شهریار:تورکو دئدیم اوخوسون‌لار اؤزلری
↑ Lars Johanson. “turcologica”. www.turkiclanguages.com. 2016. Retrieved 2019-01-26.
↑ سرواژه‌های Turkish ,Azerbaijani
,Turkmen,Uzbek,Kazakh,http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=67&menu=004
↑ دنیس سینیور-مجموعه زبانهای اورال-آلتایی صفحه ۹۰
↑ “Southern”. Ethnologue. Retrieved 2019-01-26.
↑ https://www.ethnologue.com/country/IR/languages
↑ Kıral, Filiz. 2007. Cultural changes in the Turkic world. Istanbuler Texte und Studien, Bd. 7. Würzburg: Ergon-Verl.
↑ Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran." CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
↑ «Iran» (انگلیسی). Official Website of Central Intelligence Agency (CIA)، ۲۲ ژانویهٔ ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در بهمن ۱۳۸۷.
↑ Amazon.com: The Cambridge Encyclopedia of Language (9780521559676): David Crystal: Books
↑ Amazon.com: International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set (Vol. 1) (9780195139778): William J. Frawley: Books
↑ Ethnologue report for Iran
↑ داده‌نامه سیا
↑ Azerbaijani language, alphabets and pronunciation
↑ Ərəb əlifbasında Azərbaycan dilinin standart qaydaları
↑ کاشغری در دیوان اللغه می گوید: در ترکی حرف ه جایگاهی ندارد، بخش دوم، باب فعالل، منقوصات
↑ http://tdid.ege.edu.tr/files/dergi7s1.pdf
↑ کاشغری مثال اوهی(جغد) را می‌آورد که در اصل اوکی بوده‌است
↑ ۳۲٫۰۳۲٫۱۳۲٫۲۳۲٫۳ https://azeri.org/Azeri/az_english/13_folder/13_articles/13_alpha_az.html
↑ Clement, Victoria (2005). The politics of script reform in Soviet Turkmenistan: alphabet and national identity formation. Unpublished doctoral thesis, Ohio State University, cited in "Script change in Azerbaijan: acts of identity", Lynley Hatcher, International Journal of the Sociology of Language. Volume 2008, Issue 192, Pages 105–116, ISSN (Online) 1613-3668, ISSN (Print) 0165-2516, doi:10.1515/IJSL.2008.038, July 2008, page 106, http://www.degruyter.com/dg/viewarticle.fullcontentlink:pdfeventlink/$002fj$002fijsl.2008.2008.issue-192$002fijsl.2008.038$002fijsl.2008.038.pdf?t:ac=j$002fijsl.2008.2008.issue-192$002fijsl.2008.038$002fijsl.2008.038.xml
↑ کتاب آینه زمان (به ترکی آذربایجانی: زامان آیناسی) نوشته حجت‌الاسلام محمد رضا رجب نژاد - چاپ آراز - باکو - سال 2000
↑ Script change in Azerbaijan: acts of identity, Lynley Hatcher, International Journal of the Sociology of Language. Volume 2008, Issue 192, Pages 105–116, ISSN (Online) 1613-3668, ISSN (Print) 0165-2516, doi:10.1515/IJSL.2008.038, July 2008, page 106, http://www.degruyter.com/dg/viewarticle.fullcontentlink:pdfeventlink/$002fj$002fijsl.2008.2008.issue-192$002fijsl.2008.038$002fijsl.2008.038.pdf?t:ac=j$002fijsl.2008.2008.issue-192$002fijsl.2008.038$002fijsl.2008.038.xml
↑ مبانی دستور زبان ترکی آذربایجانی-ـالیف:م. ع فرزانه-چاپ سوم ۱۳۵۸-چاپ کاویان-صفحه ۱۰
↑ ترکی هنر است-تالیف اسماعیل هادی -۱۳۷۴ انتشارات احرار تبریز -صفحه۱۸و۱۹
↑ م. ع فرزانه. مبانی دستور زبان ترکی آذربایجانی. چاپ سوم، ۱۳۵۸-چاپ کاویان-صفحه ۰۹
↑ ترکی هنر است-تالیف اسماعیل هادی -۱۳۷۴ انتشارات احرار تبریز صفحه ۰۹
↑ ۴۰٫۰۴۰٫۱ http://www.ijhssnet.com/journals/Vol_1_No_15_Special_Issue_October_2011/28.pdf
↑ نمونه:
Bu filmi daha önce/önceden izledin mi? (این فیلم را دیده اید؟ ) "daha önce" به معنی "پیشتر/در گذشته" است.
Bu filmi (daha önce) hiç izledin mi? (تاکنون این فیلم را دیده اید؟ ) "hiç" همان هیچ فارسی که در این جمله معنی تاکنون می‌دهد.
↑ ۴۲٫۰۴۲٫۱ L. Johanson, Aspect im Türkischen, Mainz, 1971, pp. 289f.
↑ ۴۳٫۰۴۳٫۱ http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-ix
↑ در واژگانی مانند hamdüsena, ilmühaber, seyrüsefer, zapturapt
↑ Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü, Prof. Veyis Değirmençay, Kurtuba, 2010
↑ ARAPÇA ve FARSÇANIN TÜRKÇEYE TESİRİ
↑ AZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkish
↑ http://cheshmandaz.org/2014/03/04/جمله-های-مرکب-در-ترکی-آذری/
↑ ۴۹٫۰۴۹٫۱ https://www.etimolojiturkce.com/kelime/sanki
↑ ۵۰٫۰۵۰٫۱ https://www.etimolojiturkce.com/kelime/yeksan
↑ http://www.nisanyansozluk.com/?k=akşam&lnk=1
↑
http://www.etimolojiturkce.com/kelime/bayram
↑ Doerfer: G. Doerfer, Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. Vols. I-IV. Wiesbaden 1963-1975
↑ John R. Perry, "Persian in the Safavid Period", Pembroke Papers 1996 (4), pp. 269-283.
↑ کتابخانه ملی جمهوری آذربایجان - بخش کتاب‌های قدیمی ترکی آذربایجانی نوشته شده با الفبای عربی
↑ کتابخانه ملی جمهوری آذربایجان - شرح حال میرزا محمد تقی قمری دربندی
↑ ۵۷٫۰۵۷٫۱ Beale, Thomas William (۱۸۹۴). http://books.google.com/books?id=lxgaAAAAIAAJ&pg=PA311|chapterurl=missing title (help). An Oriental Biographical Dictionary. W.H.Allen. pp. ۳۱۱. Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help).mw-parser-output cite.citationfont-style:inherit.mw-parser-output qquotes:"""""""'""'".mw-parser-output code.cs1-codecolor:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit.mw-parser-output .cs1-lock-free abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-subscription abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration abackground-position:left .1em center.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registrationcolor:#555.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration spanborder-bottom:1px dotted;cursor:help.mw-parser-output .cs1-hidden-errordisplay:none;font-size:100%.mw-parser-output .cs1-visible-errorfont-size:100%.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-formatfont-size:95%.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-leftpadding-left:0.2em.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-rightpadding-right:0.2em
↑ A.Caferoglu, "Adhari(Azeri)",in Encyclopedia of Islam, (new edition), Vol. 1, (Leiden, 1986)
↑ Tyrrell, Maliheh S. (۲۰۰۱). http://books.google.com/books?id=h4N_dneMybQC&pg=PA12|chapterurl=missing title (help). Aesopian Literary Dimensions of Azerbaijani Literature of the Soviet Period, ۱۹۲۰-۱۹۹۰. Lexington Books. pp. ۱۲. ISBN ۰-۷۳۹۱-۰۱۶۹-۲.
↑ Průšek, Jaroslav (۱۹۷۴). Dictionary of Oriental Literatures. Basic Books. pp. ۱۳۸.
↑ Baldick, Julian (۲۰۰۰). Mystical Islam: An Introduction to Sufism. I. B. Tauris. pp. ۱۰۳. ISBN ۱-۸۶۰۶۴-۶۳۱-X.
↑ ۶۲٫۰۶۲٫۱ Burrill, Kathleen R.F. (۱۹۷۲). The Quatrains of Nesimi Fourteenth-Century Turkic Hurufi. Walter de Gruyter GmbH & Co. KG. ISBN ۹۰-۲۷۹-۲۳۲۸-۰.
↑ Lambton, Ann K. S. (۱۹۷۰). The Cambridge History of Islam. Cambridge University Press. pp. ۶۸۹. ISBN ۰-۵۲۱-۲۹۱۳۸-۰. Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help)
↑ ۶۴٫۰۶۴٫۱۶۴٫۲ "Seyid Imadeddin Nesimi". Encyclopædia Britannica. ۲۰۰۸. Archived from the original on 18 January 2008. Retrieved 01-09 2008. Check date values in:|accessdate=(help)
↑ Babinger, Franz (۲۰۰۸). "Nesīmī, Seyyid ʿImād al-Dīn". Encyclopaedia of Islam. Brill Online. Retrieved 01-09 2008 author=. Check date values in:|accessdate=(help)نگهداری یادکرد:پایپ ناموجود (link)
↑ Cemal Kafadar (۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995.
↑ Michael E. Meeker, “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. , ۱۹۹۲), ۳۹۵-۴۱۷.
↑
Stanford Jay Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University, 1977, pg 141. Excerpt: "The greatest folk product of the fourteenth century was the prose collection of Dede Korkut, the oldest surviving examples of Oghuz Turkmen epic. Dede Korkut relates the struggles of Turkmens with the Georgians and Abkhaza Circassians in the Caucasia as well as with the Byzantines of Trabazon, adding stories of relationships and conflicts within Turkomen tribes
↑ ^ Cemal Kafadar(۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995. Excerpt: "It was not earlier than the fifteenth century. Based on the fact that the author is buttering up both the Akkoyunlu and Ottoman rulers, it has been suggested that the composition belongs to someone living in the undefined border region lands between the two states during the reign of Uzun Hassan (1466-78). G. Lewis on the hand dates the composition “fairly early in the 15th century at least”.»
↑
İlker Evrım Bınbaş OḠUZ KHAN NARRATIVES in Encyclopaedia Iranica The Ketāb-e Dede Qorqut, which is a collection of twelve stories reflecting the oral traditions of the Turkmens in the 15th-century eastern Anatolia, is also called Oḡuz-nāma.
[۱]
↑ Minorsky, Vladimir (۱۹۴۲). "The Poetry of Shah Ismail". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. ۱۰ (۴): ۱۰۵۳.
↑ http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-x
↑ http://azerbaijans.com/content_1204_es.html
↑ http://www.salaminfo.az/medeniyyet/109.html?print Qövsi Təbrizi
↑ «Tabrizi, Qovsi». eastview. بازبینی‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۳.
↑ Azeri Literature in Iran
↑ A.M, Nəbiyev (۲۰۰۶). Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. I kitab. Bakı.
↑ DR.kafkasyali، ALİ (۲۰۱۰). iran turkleri. oquzhan cengiz. ص. ۱۶۵..mw-parser-output cite.citationfont-style:inherit.mw-parser-output qquotes:"""""""'""'".mw-parser-output code.cs1-codecolor:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit.mw-parser-output .cs1-lock-free abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0.mw-parser-output .cs1-lock-subscription abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration abackground-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registrationcolor:#555.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration spanborder-bottom:1px dotted;cursor:help.mw-parser-output .cs1-hidden-errordisplay:none;font-size:100%.mw-parser-output .cs1-visible-errorfont-size:100%.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-formatfont-size:95%.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-leftpadding-left:0.2em.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-rightpadding-right:0.2em
↑ http://anthropology.ir/node/18008
↑ http://anthropology.ir/node/17835
↑ کتاب درسی آذربایجان تورکجه‌سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوو
↑ تورکجه اوخو کیتابی / مهدی عباسی – ارومیه 1383 - خودآموز
↑ آذربایجان ادبی دیلی تاریخی - پروفسور نظامی خودیئف - ترجمه حسین شرقی
↑ کتاب درسی آذربایجان تورکجه‌سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوف
↑ دستور زبان ترکی آذربایجانی-علی م گونئیلی
↑ ترکی آذربایجانی در سفر - ترجمه عباد ممی زاده ینگجه، صابر شیبانی اصل 1379
منابع[ویرایش]
- نظری به تاریخ آذربایجان، دکتر محمد جواد مشکور، ج ۱، تهران ۱۳۳۹، ص ۱۵۲
- تاریخچه تحول در خط آذربایجانی
- الفبا در دیگ جوشان سیاست
- The Cambridge Encyclopedia of Language, David Crystal,Cambridge University Press, 1989
- Encyclopædia Britannica 2006 Ultimate Reference Suite DVD Version: 2006.01.00.000000000
- CIA Factbook
پیوند به بیرون[ویرایش]
- درگاه ادبیات آذربایجان
- لغت‌نامهٔ آنلاین زبانهای ترکی
- گزارش اتنولوگ برای زبان ترکی آذربایجانی
- مبانی دستور زبان ترکی آذربایجانی (به زبان فارسی)
- لغت‌نامهٔ آنلاین ترکی آذربایجانی به ترکی استانبولی و بالعکس
- لغت‌نامهٔ آنلاین انگلیسی، آلمانی، روسی، فرانسوی به ترکی آذربایجانی و بالعکس
- نرم‌افزار کامپیوتری منبع‌باز آزکانورت برای تبدیل دو طرفه خط لاتین و عربی زبان ترکی آذربایجانی
اثرات زبانهای ایرانی بر ترکی آذربایجانی. دانشنامه ایرانیکا.
 | نسخهٔ زبان ترکی آذربایجانی ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد |
| نسخهٔ زبان ترکی آذربایجانی جنوبى ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد |
 | در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ زبان ترکی آذربایجانی موجود است. |
حوزه گویشوران ترکی آذربایجانی | ||
|---|---|---|
 ایران •  جمهوری آذربایجان • روسیه •  ترکیه •  گرجستان •  عراق |  | |
| موضوعهای مرتبط با ایران | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تاریخ |
| ||||||||
| سیاست |
| ||||||||
| مردم |
| ||||||||
| زبان‌ها |
| ||||||||
| جغرافیا |
| ||||||||
| اقتصاد |
| ||||||||
| جامعه |
| ||||||||
| هنر |
| ||||||||
| خبرگزاریها |
| ||||||||
| مرتبط |
| ||||||||
| |||||||||
| زبانهای روسیه | |
|---|---|
| زبان رسمی دولت فدرال |
|
| زبانهای فدرال |
|
| زبانهای نیمه رسمی |
|
تالش | |
|---|---|
| منطقه تالش | تالش گشتاسبی :آستارا · جلیل‌آباد · لریک · لنکران · ماساللی · یاردیملی تالش ایران: آستارا · طوالش · رضوانشهر · ماسال · صومعه‌سرا · فومن · شفت |
| زبان و فرهنگ مردم |
|
| تاریخ |
|
| دیدنی‌ها |
|
| شهرها |
|
| افراد |
|
 درگاه:تالش | |
استان آذربایجان غربی | ||
|---|---|---|
| مرکز |
|    |
| شهرستان‌ها |
| |
| شهرها |
| |
| جاذبه‌های گردشگری |
| |
| موضوعات مرتبط |
| |
ردهها:
- زبان ترکی آذربایجانی
- جمهوری آذربایجان
- زبان‌ها
- زبانهای آذربایجان
- زبانهای آلتایی
- زبانهای ارمنستان
- زبانهای ایران
- زبانهای پیوندی
- زبانهای ترکیه
- زبانهای ترکی
- زبانهای جمهوری آذربایجان
- زبانهای روسیه
- زبانهای سوریه
- زبانهای عراق
- زبانهای فاعل-مفعول-فعل
- زبانهای قزاقستان
- زبانهای گرجستان
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"1.256","walltime":"1.578","ppvisitednodes":"value":10114,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":358825,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":20034,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":17,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":5,"limit":500,"unstrip-depth":"value":1,"limit":20,"unstrip-size":"value":71344,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 1125.247 1 -total"," 39.77% 447.500 1 الگو:پانویس"," 16.49% 185.564 20 الگو:Navbox"," 15.04% 169.194 1 الگو:Infobox_language"," 13.13% 147.697 1 الگو:Infobox"," 12.17% 136.892 4 الگو:یادکرد_وب"," 11.23% 126.420 4 الگو:یادکرد/هسته"," 9.95% 111.926 6 الگو:Cite_book"," 9.65% 108.639 2 الگو:یادکرد_کتاب"," 6.66% 74.916 6 الگو:گرداننده_رده"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.345","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":6892673,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1326","timestamp":"20190415034053","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u0632u0628u0627u0646 u062au0631u06a9u06cc u0622u0630u0631u0628u0627u06ccu062cu0627u0646u06cc","url":"https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q9292","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q9292","author":"@type":"Organization","name":"u0645u0634u0627u0631u06a9u062au200cu06a9u0646u0646u062fu06afu0627u0646 u067eu0631u0648u0698u0647u0654 u0648u06ccu06a9u06ccu200cu0645u062fu06ccu0627","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2005-10-05T18:56:45Z","dateModified":"2019-04-10T08:48:38Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Idioma_azer%C3%AD.png","headline":"u0632u0628u0627u0646u06cc u06a9u0647 u062fu0631 u0622u0630u0631u0628u0627u06ccu062cu0627u0646 u062au06a9u0644u0645 u0645u06ccu200cu0634u0648u062f"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":137,"wgHostname":"mw1271"););
