کردستان عراق محتویات جغرافیا[ویرایش] تاریخچه[ویرایش] مردم و فرهنگ[ویرایش] سیاست[ویرایش] اقتصاد[ویرایش] نیروهای مسلح[ویرایش] ورزش[ویرایش] آموزش عالی[ویرایش] پانویس[ویرایش] منابع[ویرایش] جستارهای وابسته[ویرایش] پیوند به بیرون[ویرایش] منوی ناوبری۳۶°۱۱′۰″ شمالی ۴۴°۰۰′۰″ شرقی / ۳۶٫۱۸۳۳۳°شمالی ۴۴٫۰۰۰۰۰°شرقی / 36.18333; 44.00000وبخشنامه‌ای توسط حکومت بریتانیاhttp://www.univsul.org/http://www.suh-edu.comwww.uod.acwww.koyauniversity.orgwww.ukh.acwww.auis.edu.iqwww.hawlermu.orgwww.bmu-me.netwww.sabisuniversity.edu.iqwww.cihanuniversity.orgwww.komar.edu.iqhpust.comwww.iu.edu.iqwww.soranu.com؟؟CIA - The World Factbook"İşte Kürdistan Bölgesi'nin nüfusu…"A grammar of neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbelحکومت محلی کردستانحکومت محلی کردستانTHE KURDISH TOPONYMY OF NORTHERN IRAQساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام ساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسامدر اقلیم کردستان تعطیل اعلام شداینجا اربیل؛ بارسایی هستی یا رئالی؟. بی‌بی‌سی فارسی"Kurdistan Regional Government | ''The Kurdistan Region's official languages for government purposes are Kurdish and Arabic. ''"کردستان عراق و زبان فارسیBritish Occupation and Mandate, 1918-1932گفتوگۆیه‌ک له‌گهڵ دکتۆر ئه‌میری حه‌سه‌نپور سه‌باره‌ت به گه‌شه‌پـێـکردنی زمانی کوردیاین پیونداز اربیل تا سلیمانیه، عراقی دیگرکردستان عراق؛ پناهگاهی برای آرامشرؤیای فروخورده کردهای عراقکردهای عراق ده سال پس از سقوط صدامنجات کردستانوبگاه حکومت خودگردان کردستانوبگاه کردستان، عراقی دیگروبگاه توسعه کردستاندربارهٔ اقتصاد کردستان عراقکردستان عراق را در یابیمووووو
کردستان ایرانکردستان ترکیهکردستان سوریهکردستان عراقارمنستانجمهوری آذربایجانگرجستانعراقایرانسوریهترکیهفنلاندفرانسهآلمانهلندروسیهسوئدبریتانیااسترالیانیوزیلندکنگومایوتایل-اپارسموریتانیMauritiusمغربناحیه آزادسومالیآفریقای جنوبیآلبانی بزرگکوزوومقدونیهاتریشبلغارستانبلاروسکرواسیجمهوری کروات بوسنی و هرزگوینچکسلواکیدانمارکفنلاندفرانسهوالونیاآلمانیونانقبرسمجارستانایسلندایرلندایتالیاکرسدالماتیایستریامالتنیسساویسوییسلاتویالیتوانیمقدونیههلندنروژکرسیپرتغالرومانیمولداویروسیهاسلاو شرقیکریمهصربستانکوزووصربسکااسلونیاسپانیاسوئدسوییساکراینپادشاهی متحدهیوگسلاویاسترالیاپاپوآ گینه نوساموآجزایر متیو و هانترDavid Gareja monastery complexگرجستانآذربایجانمنطقه‌های اشغال‌شدهٔ شمال عراقدولت عراقکردستان عراقجولان غربیاسرائیلسوریهختایترکیهسوریهقره‌باغارمنستانقره‌باغآذربایجانقبرسقبرس شمالیمنطقه بی‌طرف عراق-عربستانعراقعربستانکشتزارهای شبعااسرائیللبنانسوریهمنطقهٔیهودا و شومروناسرائیلفلسطین
کردستان عراقایالات و نواحی بنیان‌گذاری‌شده در سال ۱۹۹۱ (میلادی)بنیان‌گذاری‌های ۱۹۹۱ (میلادی) در عراقپراکنش کردجزیره (میانرودان)جغرافیای عراقجغرافیای کردستانجنبش استقلال کردستانزبان فارسی در عراقزیربخش‌های عراقسرزمین‌های مورد مناقشه در آسیاسیاست در عراقکردستانکردها در عراقمدیترانه شرقیمناطق خودمختارمناطق مسکونی کردنشینهلال حاصل‌خیز
کردیعراقایرانترکیهسوریهاربیلقلب آواییدینار عراقزبان کردیزبان عربیمسعود بارزانیبعثیانجنگ ایران و عراقهَلگوردزاب بزرگزاب کوچک
اربیلسلیمانیهدهوکنینوادیالهاستان کرکوکنینوادیالهصلاح‌الدینآریاییانآشوری‌نشینآشور بانیپالمادبابلهووخشترهکوه‌های زاگرسنبوپلسرمادهانبوپلسرمادهخامنشیسلوکیاشکانیساسانیدل ایرانشهرتسوشادپیروزاستان بالاگرمیانکرکوکآشبایرانجنگ چالدرانشاه اسماعیل اولسلطان سلیم اولعثمانیامپراتوری عثمانیجنگ جهانی اولآسیای صغیراردلانترکیهعراقسوریهترکیهعراقسوریهجنگ جهانی اولعثمانیانگلستانعراقاتحادیه میهنی کردستانحزب دموکراتیک کردستانانفالصدام حسینحلبچهسلاح‌های شیمیاییعربکردهاترکمنانآشوریانفرهنگیزبانیکردهاترکمنانترکمن‌هامندائی‌هاجنبش زنان کردخشونت علیه زنانخودسوزیخشونت خانگیقتل ناموسیهوزان محمودکردی سورانیکردی بادینانیزبان عربیآشوریترکمنانارمنیمنداییدهوکفارسی۱۹۱۹۱۹۲۰بخشنامه‌ای توسط حکومت بریتانیازبان فارسی و کردستان عراقسورانیبادینانیطالبانیقلاذهکوه سنجاباربیلسلیمانیهخانقینزاخوبارزانحزب بعث عراقحزب بعث عراقکردهاحکومت سرزمین کردستانعراقجلال طالبانیمسعود بارزانیحزب دموکرات کردستان عراقحکومت سرزمین کردستانپارلمان کردستانپارتی دموکرات کردستاناتحادیه میهنی کردستانحزب سوسیالیست کردستانحزب کمونیست کردستانبهار عربسلیمانیهجنگ داخلی در سوریهپناهندهکاغذبازیکرکوکخط لوله کرکوک-جیهانبندر جیهانهمه‌پرسی استقلال کردهاحشد الشعبیحیدر العبادیاستان سلیمانیهحزب دموکرات کردستان عراقپیشمرگهاکردیتیم فوتبال کردستان عراقافغانستانایرانتاجیکستانچینتاشکورگانگرجستان
اوستیای جنوبیعراق
اقلیم کردستانروسیه
اوستیای شمالی-آلانیاپاکستان
استان مرزی شمال غربی
بلوچستانازبکستانتاجیکترکیهکردستانمجارستانیاسیک‌هاسوریهکردستانجمهوری آذربایجانتالش گشتاسبیتاتی ارانعمانکمزاری های المسندمبخش خودگردان تاجیک تاشکورگانجمهوری خلق چین۵ دولت عضو سازمان ملل
کردستان عراق
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مختصات: ۳۶°۱۱′۰″ شمالی ۴۴°۰۰′۰″ شرقی / ۳۶٫۱۸۳۳۳°شمالی ۴۴٫۰۰۰۰۰°شرقی / 36.18333; 44.00000
| اقلیم کردستان | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
سرود ملی: ای رقیب (ئهٔ ڕه‌قیب) | |||||
 | |||||
| پایتخت | اربیل | ||||
| زبان رسمی | کردی | ||||
| زبان‌های محلی | کردی سورانی کردی کرمانجی (بادینی) اورامی | ||||
| نوع حکومت | نظام پارلمانی | ||||
نام حاکمان رئیس اقلیم کردستان نخست‌وزیر | - نیچیروان ادریس بارزانی | ||||
| مساحت | |||||
| - | مساحت | ۶۰٬۶۴۳ کیلومتر مربع، همچنین ۷۸٬۷۳۶ (شامل مناطق مورد اختلاف)کیلومتر مربع | |||
| جمعیت | |||||
| - | تخمین جمعیت (۲۰۱۱) | ۶٬۶۹۰٬۹۰۰[۱][۲] ۵٬۳۰۰٬۰۰۰[۳] | |||
| واحد پول | دینار عراق | ||||
| نوع تقویم | گریگوری-میلادی | ||||
| جهت رانندگی | راست | ||||
| دامنه اینترنتی | krd. | ||||
| برق | |||||
| - | اختلاف پتانسیل | ۲۲۰v ولت | |||
کردستان عراق یا اقلیم کردستان (به کردی: هه‌رێمی کوردستان، Herêmî Kurdistan)، یک منطقهٔ کوهستانی و خودمختار در بخش شمالی کشور عراق است. کردستان عراق از شرق با ایران از شمال با ترکیه و از غرب با سوریه هم‌مرز است. پایتخت آن اربیل است. نام اربیل بر اساس قاعده قلب آوایی زبان کردی با تحریف آوایی روبه‌رو شده[۴] و توسط کردها به صورت «هه‌ولیر» تلفظ می‌شود. واحد پول رایج در منطقه کردستان عراق، دینار عراق است و زبان‌های رسمی در این منطقه چند گویش نسبتاً متفاوت از زبان کردی و همچنین زبان عربی است.
رئیس اقلیم کردستان عراق مسعود بارزانی است. وی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷ با صدور نامه‌ای اعلام کرد در اول نوامبر ۲۰۱۷ با پایان یافتن دوره ریاستش کناره‌گیری می‌کند.
سرشماری رسمی از تعداد جمعیت این منطقه در دست نیست اما آخرین برآوردهای حکومت محلی جمعیت این منطقه را حدود ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تخمین می‌زند.[۵]
در منطقهٔ کردستان عراق علاوه بر کُردها، اقلیت‌های آشوری، ترکمن، عرب، کلدانی، ارمنی و غیره نیز زندگی می‌کنند.[۶] اکثریت مردم کردستان عراق مسلمان سنی‌مذهب هستند.
در زمان حکومت بعثیان، آن حکومت تصمیم گرفت منطقه‌ای حائل در مرزهای شمالی خود با ایران ایجاد کند و برای این منظور از سال ۱۹۶۳ تا پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸ در حدود چهار هزار روستای کردنشین را در این منطقه ویران کرد. ساکنان این مناطق و به‌طور کل حدود ۲۵ درصد از جمعیت کردنشین عراق به اجبار به نقاط دیگر عراق تبعید شدند و در این روند ۳۰۰ هزار کرد جان خود را از دست دادند.[۷]
کردستان عراق از سال ۱۹۹۱ خودمختار بوده‌است.[۸]
محتویات
۱ جغرافیا
۲ تاریخچه
۳ مردم و فرهنگ
۳.۱ زبان‌ها
۴ سیاست
۵ اقتصاد
۶ نیروهای مسلح
۷ ورزش
۸ آموزش عالی
۹ پانویس
۱۰ منابع
۱۱ جستارهای وابسته
۱۲ پیوند به بیرون
جغرافیا[ویرایش]
کردستان عراق منطقه‌ای کوهستانی است. کوه‌های منطقه کردستان عراق دارای ارتفاع متوسط حدود ۲۴۰۰ متر است. ارتفاع کوه‌های این اقلیم در نقاطی به سه هزار تا ۳۳۰۰ متر هم می‌رسد. تنها بخش‌های جنگلی اقلیم کردستان عراق در همین ارتفاعات بلند قرار گرفته‌اند.[۹]
بلندترین قله در اقلیم ۳۶۱۱ متر بلندا دارد. نام این کوه که در مرز با ایران قرار دارد را چیغی‌در (به کردی: کێغی ده‌ر) و گاه هَلگورد ذکر کرده‌اند. در برخی منابع معنی نام چیغی‌در «کوه بیرونی» و در دیگر منابع معنی آن «چادر سیاه» ذکر شده‌است.
رودهای بسیاری از کوه‌های کردستان عراق سرچشمه گرفته و در این منطقه جریان دارند. رودهای زاب بزرگ و زاب کوچک از شرق به غرب در منطقه جریان دارند. رود دجله نیز که از ترکیه سرچشمه می‌گیرد با گذر از کردستان عراق وارد مناطق جنوبی‌تر عراق می‌شود.
بزرگ‌ترین دریاچه کردستان عراق دریاچه دوکان نام دارد. دریاچه‌های کوچک‌تری چون دریاچه دهوک نیز در این منطقه وجود دارند.
بخش‌های غربی و جنوبی کردستان عراق چندان کوهستانی نیست و زمین‌های آن بیشتر به صورت تپه‌ماهور و دشت است. این منطقه با این وجود نسبت به دیگر بخش‌های صاف عراق سرسبزتر است.
شهرهای منطقه خودگردان کردستان عراق (بر روی دکمه «نمایش» کلیک نمایید:):
منطقه خودگردان کردستان عراق | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
نقشه سیاسی کردستان عراق
کردستان عراق میان نه استان واقع شده‌است؛ که از این میان حکومت اقلیم کردستان بر چهار استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و به تازگی استان حلبچه از استان سلیمانیه جدا و مستقل شده‌است و نیز قسمت‌هایی از استان‌های نینوا و دیاله چیرگی دارد. همچنین حکومت کردستان درخواست پیوستن استان کرکوک و بخش‌های بزرگ‌تری از استان‌های نینوا، دیاله و صلاح‌الدین و واسط را کرده‌است.
ماه‌های تابستان یعنی از ژوئن تا سپتامبر بسیار گرم و خشک هستند. در ماه‌های ژوئیه و اوت، یعنی داغ‌ترین ماه‌ها، میانگین دما ۳۹ تا ۴۳ درجه است و در بسیاری روزها به ۵۰ درجه سانتی‌گراد هم نزدیک می‌شود. پاییزها خشک و ملایم است. میانگین دما در ماه اکتبر ۲۴–۲۹ درجه است و در نوامبر کمی خنک می‌شود. زمستان‌ها ملایم هستند، به جز در کوه‌های بلند. میانگین دماهای بالای زمستانی ۷ تا ۱۳ درجه سانتی‌گراد و میانگین دماهای پایین زمستانی ۲–۷ درجه سانتی‌گراد است.[۱۰]
تاریخچه[ویرایش]
نام کردستان از ترکیب دو واژه کرد و پسوند ـستان گرفته شده‌است که به معنی سرزمین کردها است. بنابر قانون اساسی عراق نام این منطقه (به زبان عربی: اقلیم کردستان) است.
با ورود آریاییان به فلات ایران مناطق کردنشین امروزی ایران نیز از همان دوره‌های آغازین سکنه‌ای آریایی‌تبار داشت و در حوزه فرهنگ ایرانی قرار گرفت. در آن دوره اما بخشی از منطقه امروزی کردستان عراق آشوری‌نشین بود و بخشی از امپراتوری آشور را تشکیل می‌داد.
آشور بانیپال در سال ۶۳۳ پ. م درگذشت. شاه ایرانی ماد در حمایت از بابل به آشور اعلان جنگ داد. هووخشتره در سال ۶۱۴ پ م از کوه‌های زاگرس گذشت و ضمن تسخیر آبادی‌های آشوری سر راه، شهر آشور پایتخت دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، نبوپلسر پادشاه بابل به دیدار هووخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی مادها و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۳ پ م شاه آشور در نینوا بود و این شهر نیز در سال ۶۱۲ پ م تسخیر شد. نبوپلسر رهبر بابلی‌ها به همکاری با ماد روی آورد. در دوره‌های بعدی این منطقه بخشی از شاهنشاهی‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی گشت.
در زمان ساسانیان منطقه امروزی عراق را ناحیه سورستان یا دل ایرانشهر می‌نامیدند و طبق تقسیمات کشوری ایران آن زمان، سورستان به دوازده استان و شصت تسو (شهرستان) بخش شده بود. بیشتر بخش خاوری منطقه امروزی کردستان عراق در استان شادپیروز قرار داشت. شمال غربی کردستان عراق استان بالا نام داشت. شهرهای بزرگ آن دوره در این منطقه، اربیل، گرمیان (کرکوک امروزی) و آشب (عمادیه امروزی) بودند.[۱۱]
همهٔ منطقهٔ امروزی کردنشین تا سال ۱۵۱۴ میلادی یکی از ایالات ایران بود. در جنگ چالدران که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی انجام گرفت بر اثر شکست ایران، بخشی از این مناطق از ایران جدا شد و نصیب عثمانی گردید (کردستان عثمانی).
امپراتوری عثمانی سال‌ها چون ابرنیرویی بر گوشه‌ای از جهان دربرگیرندهٔ سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان، فرمان راندند تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول و نابودی امپراتوری عثمانی متصرفات آن: (کردستان عثمانی)، سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان کم‌کم مستقل گردیدند. قرنها حکومت سلسلهٔ اردلان براین مناطق حکومت می‌کردند.
کردستان عثمانی، در نقشهٔ جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه قرار می‌گیرد. سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی عثمانی با توافق انگلستان، در سال ۱۹۲۳ تأسیس شدند.[۱۲][۱۳][۱۴]
اقلیم کردستان در سال ۱۹۷۰ و در پی پیمانی میان حکومت وقت عراق و رهبران کرد عراق تشکیل شد.
امیرنشین‌ها و مناطق ایلی کردها در امپراتوری‌های ایران و عثمانی
سال ۲۰۰۳ و تقسیم مناطق کردنشین عراق بین طالبانی‌ها و بارزانی‌ها
۲۰۰۹. کنترل کردستان عراق بر مناطق نفت‌خیز مورد مناقشه با بغداد
از دست رفتن کنترل کردستان عراق بر مناطق مورد مناقشه با بغداد
مبارزه برای تشکیل یک دولت مستقل کردی در شمال عراق از دوران حکومت بریتانیا در عراق آغاز شد و در سال ۱۹۶۱ توسط حزب دموکرات کردستان مصطفی بارزانی از سر گرفته شد. این روند به جنگ کردها با دولت انجامید که در سال ۱۹۷۰ با یک توافقنامه صلح که به کردها خودمختاری اعطا کرد، به پایان رسید.[۸]
اما این توافق ناکام ماند و یک درگیری جدید در سال ۱۹۷۴ آغاز شد که به شکست سریع کردها انجامید. سال بعد، با ایجاد اتحادیه میهنی کردستان، در صفوف حزب دموکراتیک کردستان شکاف پدید آمد. در سال‌های ۱۹۸۷–۱۹۸۸، زمانی که جنگ ایران و عراق به پایان خود نزدیک می‌شد، رژیم صدام حسین عملیات خشونت‌باری علیه کردها آغاز کرد. طی عملیات انفال نزدیک به ۱۸۲ هزار نفر کشته و بیش از ۴۰۰۰ روستا ویران شد.[۸]
سیاست «عرب‌سازی» صدام حسین هزاران نفر را در کردستان عراق مجبور به ترک خانه‌های خود و جایگزینی آن‌ها با اعراب کرد. بغداد علیه شهر حلبچه از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد و ۵۰۰۰ تن را کشت.[۸]
کردستان عراق بعد از جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ عملاً خودگردان شد و قدرت‌های غربی به منظور حفاظت از کردها در برابر حملات نیروهای صدام که باعث آواره شدن صدها هزار نفر به کشورهای همسایه، ازجمله ایران، شد، مداخله کردند. کردها در سال ۱۹۹۲ اولین پارلمان خود را انتخاب و یک دولت محلی تأسیس کردند.[۸]
مردم و فرهنگ[ویرایش]
عراق کشوری است با قومیت‌های گوناگون و ساکنان آن را عرب ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنان، آشوریان و غیره حدود ۵٪ تشکیل می‌دهند.[۱۵] کردها در کردستان عراق در نواحی شمال و شمال شرقی عراق زندگی می‌کنند و از لحاظ فرهنگی و زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوتند. کردها اکثریت بافت اقلیم کردستان را تشکیل می‌دهند، ترکمنان دومین گروه جمعیتی، و بعدتر گروه، مسیحیان شامل (آشوری، کلدانی، سریانی) از باشندگان کردستان عراق می‌باشند.[۱۶]
روز عاشورا در کردستان عراق تعطیل رسمی است.[۱۷]
اجزای فرهنگ کردستان عراق شباهت زیادی به فرهنگ ایرانی دارد ازجمله خویشاوندی زبانی و آداب و رسوم و جشن‌هایی مانند جشن ایرانی نوروز که جشن اصلی در منطقه کردستان عراق نیز به‌شمار می‌رود. البته در این منطقه اقوامی مانند ترکمن‌ها آشوری‌ها، ارمنی‌ها، عرب‌ها، و مندائی‌ها نیز ساکنند که ویژگی‌های جدای فرهنگی خود را نیز دارا می‌باشند.
جنبش زنان کرد در این منطقه فعالیتی مثبت و موفق‌تر از دیگر مناطق کردنشین داشته و با تمرکز بر مسایل خاص زنان همچون خشونت علیه زنان، خودسوزی، همسرآزاری (خشونت خانگی) و قتل ناموسی شکل گرفته‌است و تحولات خوبی را در این منطقه پدیدآورده است.[۱۸] از فعالان این جنبش می‌توان به هوزان محمود اشاره کرد.
فوتبال محبوب‌ترین ورزش در این منطقه است و به‌ویژه تیم‌های فوتبال اسپانیا ازجمله رئال مادرید و بارسلونا در کردستان عراق طرفداران زیادی دارند.[۱۹]
زبان‌ها[ویرایش]
زبان‌های رسمی در این منطقه زبان کردی سورانی، کردی بادینانی، و زبان عربی است.[۲۰] با آن حال اکثر اهالی اقلیم کردستان توانایی تکلم به زبان عربی را نیز دارند.[۲۰][۲۰] سایر زبان‌های رایج در اقلیم کردستان عراق آشوری، ترکمنان، ارمنی، مندایی می‌باشد.[۲۰]
بادینانی که لهجه‌ای از کردی کرمانجی است در مناطق شمالی‌تر کردستان عراق ازجمله در دهوک رواج دارد و کردی سورانی در مناطق جنوب شرق ازجمله اربیل و سلیمانیه رایج است.
زبان نوشتاری کردی در عراق به مرور دو شکل نیمه استاندارد پیدا کرد که تا امروزه ادامه دارد. یکی گونهٔ گویش کردی سورانی (بر پایهٔ لهجه‌های سورانی سلیمانیه و اربیل) و دیگری گونهٔ گویش بادینانی (بر پایهٔ لهجهٔ دهوک). این تفاوت‌ها همچنان پابرجاست و مانع ایجاد یک شکل زبانی یک‌دست و استاندارد برای کردهای عراق شده‌است. بخش بزرگی از استانداردسازی‌های اولیه در نوشته‌های کردی سورانی در خلال سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۵ انجام شد.[۲۱]
یک همایش سیاسی در عراق در سال ۱۹۵۹ تصمیم گرفت تا سورانی را «زبان استاندارد ادبی برای همهٔ کردها» اعلام کند، ولی بادینی‌زبانان (کرمانجی‌زبانان) شمال عراق و کردهای ترکیه چنین تصمیمی را نپذیرفتند.[۲۲]
زبان ادبی کردستان عراق نیز تا سال ۱۹۲۰ فارسی و زبان اداری حکومتی آن ترکی عثمانی بود. زبان نوشتاری سورانی که با خط فارسی-عربی و با علاماتی اضافه‌شده نوشته می‌شود در سال‌های ۱۹۱۹ و ۱۹۲۰ با بخشنامه‌ای توسط حکومت بریتانیا که بر منطقه مستقر شده‌بود[۲۳] و با قصد ایجاد چنددستگی در کشور عراق و منطقه[۲۴] ایجاد شد.[۲۵]
زبان و ادبیات فارسی همواره نفوذ و تأثیر زیادی در کردستان عراق داشته‌است.[۲۶] (نوشتار اصلی: زبان فارسی و کردستان عراق).
لهجه بابانی در استان سلیمانیه رایج است و لهجه اربیلی در استان اربیل رایج است، لهجه اربیلی هم از نظر دستوری و هم از نظر ساختار لغات شباهت زیادی با لهجه مکریانی دارد که در منطقه مکریان و شهرهای پیرانشهر و مهاباد رایج است.[نیازمند منبع]
سیاست[ویرایش]
جلال طالبانی، رئیس‌جمهور کرد سابق عراق
کردستان عراق کم‌وبیش بین دو جریان سورانی و بادینانی تقسیم شده‌است که دو نوع گویش کردی متفاوت دارند. گویش سورانی تحت نفوذ طالبانی است که قلاذه و کوه سنجاب و اربیل و سلیمانیه تا خانقین را زیر پوشش دارد.[۲۷] گویش بادینانی که مرکزش زاخو است منطقه بارزان است و تا ترکیه پیش می‌رود. هردو نیرو سعی می‌کنند در مناطق یکدیگر نفوذ کنند و در تاریخ معاصر اغلب میانشان درگیری نظامی پیش آمده‌است. از دید تحلیلگران، درگیری دو جریان عمده شمال عراق بیش از آن که ناشی از ستیزه‌های ایدئولوژیک و سیاسی باشد ناشی از تفاوت‌های قومی و عشیره‌ای دو جریان بارزانی و طالبانی است که از این رهگذر البته تفاوت‌های زبانی ساکنان مناطق تحت نفوذشان نیز مورد تأکید قرار می‌گیرد.[۲۷]
پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۳۶ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیام علیه رژیم حزب بعث عراق، حکومت منطقه را به عهده گرفتند. کردها این خیزش را «راپه‌رین» می‌نامند.
پس از سرنگونی رژیم حزب بعث عراق، کردها حکومت سرزمین کردستان در عراق را تشکیل دادند. از سال ۲۰۰۵ به بعد ریاست جمهوری (جلال طالبانی) و وزارت امور خارجه عراق (هوشیار زیباری) و فرمانده کل ارتش عراق (ژنرال زیباری) نیز توسط کردها اداره می‌گردد.
جلال طالبانی رئیس‌جمهور عراق و مسعود بارزانی صدر حزب دموکرات کردستان عراق و رهبر حکومت سرزمین کردستان است. از احزاب سیاسی کردستان که عضو پارلمان کردستان هستند می‌توان از پارتی دموکرات کردستان، اتحادیه میهنی کردستان، حزب سوسیالیست کردستان و حزب کمونیست کردستان نام برد. دکتر نچیروان بارزانی نخست‌وزیر کردستان دارای مدرک لیسانس علوم سیاسی از دانشگاه تهران و دکترای همین رشته از دانشگاه کمبریج است و نشان شوالیه جوان را نیز از طرف ملکه بریتانیا دریافت کرده‌است.
همزمان با ناآرامی‌ها در کشورهای عربی که به بهار عرب شهرت یافت، کردستان عراق نیز شاهد اعتراضاتی علیه حکومت اقلیم کردستان عراق بود. در این ناآرامی‌ها شماری از شهروندان شهر سلیمانیه توسط نیروهای امنیتی کشته شدند.[۲۸]
پس از بروز جنگ داخلی در سوریه آن‌ها از این کشور همسایه پناهنده (اکثراً کرد) می‌پذیرند.[۲۹]
در ماه ژوئیه ۲۰۱۱ احزاب مخالف، مذاکرات با دولت را تحریم کردند و خواستار رفع توقیف کمک مالی دولت به احزاب مخالف و همچنین دستگیری مأمورانی شدند که به تظاهرکنندگان تیراندازی کرده بودند.[۲۸]
مقام‌های اقلیم کردستان می‌گویند که حکومت کردستان نوپا است و فرهنگ کاغذبازی و فساد مالی از رژیم گذشته به جای مانده‌است. اما مخالفان می‌گویند که آنان ۲۰ سال فرصت داشتند تا سیستم گذشته را عوض کنند.[۲۸]
بعد از سال ۲۰۱۴ که کنترل منطقه کرکوک به دست اقلیم کردستان افتاد، نفت تولیدی این منطقه توسط خط لوله کرکوک-جیهان و گذشتن از مناطق کردنشین عراق به بندر جیهان ترکیه و بازارهای جهانی صادر می‌شد. اما پس از برگزاری همه‌پرسی استقلال کردها در سال ۲۰۱۷، دولت مرکزی عراق با کمک گروه حشد الشعبی (بسیج مردمی)، مورد حمایت ایران، منطقه کرکوک را از اقلیم کردستان بازپس گرفت و با ایران توافق کرد که بخشی از نفت این منطقه راهی ایران شود.[۳۰]
اتحادیه میهنی کردستان عراق که نیروهای نظامی‌اش هنوز تا حد زیادی منطقه کرکوک را کنترل می‌کرد، با امضای یک توافق تسلیم دولت فدرال حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق شد. اتحادیه میهنی (طالبانی‌ها) در صحنه سیاسی کردستان عراق توسط حزب دموکرات (بارزانی‌ها) به حاشیه رانده شده و از نظر مالی هم تبعیض می‌شوند. این امر باعث بی‌انگیزگی آن‌ها در جلوگیری از پیشروی نیروهای عراقی به منطقه کرکوک شد. بارزانی‌ها اتحادیه میهنی را در از دست دادن کرکوک مقصر می‌دانند و اتحادیه میهنی این باخت و زیان را نتیجه سوءمدیریت سیاسی بارزانی قلمداد می‌کنند.[۳۱]
در آذرماه ۱۳۹۶ (۲۷ و ۲۸) معترضان خشمگین، به‌ویژه در استان سلیمانیه، دست به تظاهرات علیه مقام‌های اقلیم کردستان عراق زدند و در شهر سلیمانیه، به ساختمان حزب حاکم، حزب دموکرات کردستان عراق، در اقلیم حمله کردند و همچنین دفتر شهردار این شهر را سوزاندند. معترضان نسبت به پیامدهای همه‌پرسی ماه سپتامبر که از دست رفتن کنترل کردها بر مناطق مختلف شمال عراق را در پی داشت و همچنین به سوءمدیریت دولت منطقه‌ای در پرداخت حقوق معوقه کارمندان اعتراض داشتند.[۳۲]
اقتصاد[ویرایش]
اقتصاد کردستان عراق مبتنی بر درآمدهای نفتی است، از محل درآمدهای نفتی ساخت و ساز زیادی در شهرهای کردستان عراق صورت گرفته‌است. این منطقه منابع زیرزمینی گاز و فلزات نیز دارد. سیاست‌های صلح جویانه و قدرت سازگاری این حکومت با نظام بین‌الملل دستاوردهای مثبتی در زمینه‌های اقتصادی برای این منطقه داشته‌است.
اقلیم کردستان عراق چه در بخش گردشگری تفریحی و چه در بخش گردشگری سلامت، سالیانه پذیرای ۳۶۰۰۰۰ هزار نفر در اقلیم می‌باشد که نیمی از این افراد را گردشگران بخش سلامت تشکیل می‌دهند.
در زمینه‌های مختلف از جمله نیروی کار ایرانیها به ویژه کردهای کردستان ایران بیشترین نیروی کار را تشکیل داده‌اند.
برپایه آمار سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۱)، حجم مناسبات تجاری میان کردستان عراق و ترکیه بیش از ۸ میلیارد دلار در سال و مبادلات اقتصادی با ایران حدود ۵ میلیارد دلار بود.[۳۳] در آن سال نرخ بیکاری در کردستان عراق نیز در حدود ۴ درصد گزارش شده‌است.[۳۴]
نیروهای مسلح[ویرایش]
بیشتر نیروهای مسلح حکومت اقلیم کردستان را پیشمرگها تشکیل می‌دهند. پیشمرگها نیروهای مسلح کردی هستند که بر اساس سنت از جانب کردها به این نام نامیده شده‌اند. نیروهای پیشمرگ کردستان عراق در فرایند سرنگونی رژیم بعث از جانب نیروهای هم‌پیمانان در سال ۲۰۰۳ در قسمت شمالی عراق نقش عمده‌ای داشتند.
ورزش[ویرایش]
تیم فوتبال کردستان عراق
آموزش عالی[ویرایش]
پیش از برپایی حکومت منطقه‌ای کردستان عراق، آموزش عالی در این منطقه تنها به زبان عربی انجام می‌شد. پس از برپایی این حکومت زبان کردی نیز از زبان‌های آموزش در دانشگاه‌های این منطقه شد. دانشگاه‌های این منطقه عبارتند از:
| نهاد | نشانی اینترنتی | تاریخ تأسیس | تعداد دانشجو |
|---|---|---|---|
دانشگاه سلیمانیه (UOS) | http://www.univsul.org/ | ۱۹۶۸ | ۲۵٬۹۰۰ (سال ۲۰۱۳) |
دانشگاه صلاح‌الدین (SU) | http://www.suh-edu.com | ۱۹۷۰ | ۲۰ هزار (۲۰۱۳) |
دانشگاه دهوک | www.uod.ac | ۱۹۹۲ | ۱٬۶۸۹ (۲۰۰۷) |
دانشگاه کویه (KU) | www.koyauniversity.org | ۲۰۰۳ | (؟) (۲۰۰۶) |
دانشگاه کردستان | www.ukh.ac | ۲۰۰۶ | ۴۰۰ (۲۰۰۶) |
دانشگاه آمریکایی عراق - سلیمانیه | www.auis.edu.iq | ۲۰۰۷ | ۵۰ (۲۰۰۷) |
دانشگاه پزشکی اربیل (HMU) | www.hawlermu.org | ۲۰۰۶ | (؟) (۲۰۰۶) |
دانشگاه بازرگانی و مدیریت (BMU) | www.bmu-me.net | ۲۰۰۷ | (؟) (۲۰۰۷) |
دانشگاه سابیس (SABIS) | www.sabisuniversity.edu.iq | ۲۰۰۹ | (؟) (۲۰۰۹) |
دانشگاه جهان | www.cihanuniversity.org | ؟ | (؟) |
دانشگاه علم و فناوری کومار - سلیمانیه (KUST) | www.komar.edu.iq | ۲۰۱۲ | (؟) |
دانشگاه خصوصی علم و فناوری اربیل | hpust.com | ؟ | (؟) |
دانشگاه ایشیک (IU) | www.iu.edu.iq | ۲۰۰۸ | ۱۷۰۰ (۲۰۱۲) |
دانشگاه سوران | www.soranu.com | ۲۰۰۹ | ۲۲۰۰ (۲۰۱۱) |
دانشگاه نوروز | ؟ | ؟ | (؟) |
دانشگاه توسعه انسانی | ؟ | ؟ | (؟) |
پانویس[ویرایش]
↑ http://www.kurdishglobe.net/get-pdf-file/KurdishGlobe-2011-54-16.pdf?ID=286
↑ CIA - The World Factbook
↑ "İşte Kürdistan Bölgesi'nin nüfusu…"..mw-parser-output cite.citationfont-style:inherit.mw-parser-output qquotes:"""""""'""'".mw-parser-output code.cs1-codecolor:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit.mw-parser-output .cs1-lock-free abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-lock-subscription abackground:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registrationcolor:#555.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration spanborder-bottom:1px dotted;cursor:help.mw-parser-output .cs1-hidden-errordisplay:none;font-size:100%.mw-parser-output .cs1-visible-errorfont-size:100%.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-formatfont-size:95%.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-leftpadding-left:0.2em.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-rightpadding-right:0.2em
↑ Khan, Geoffrey. 1999. A grammar of neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbel. Boston, MA: Brill Academic Publishers. p.2.
↑ حکومت محلی کردستان، بازدید: ژوئن ۲۰۱۵.
↑ حکومت محلی کردستان، بازدید: مارس ۲۰۱۳.
↑ THE KURDISH TOPONYMY OF NORTHERN IRAQ. بازدید: سپتامبر ۲۰۱۳.
↑ ۸٫۰۸٫۱۸٫۲۸٫۳۸٫۴ AFP: "Iraq’S Kurdistan Region, Autonomous Since 1991". 27 September 2018
↑ Kurdistan's geography and climate. (2018). Cabinet.gov.krd. Retrieved 4 June 2018, from [۱]
↑ Kurdistan's geography and climate. (2018). Cabinet.gov.krd. Retrieved 4 June 2018, from [۲]
↑ محمدی ملایری، محمد: فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم: دل ایرانشهر، تهران، انتشارات توس ۱۳۷۵.
↑ ایران، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران ۱۳۸۰
↑ آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
↑ و. نیکیتین - کرد و کردستان ترجمه محمد قاضی - نشر درایت ۱۳۶۳. ص ۴۲–۵۱،
↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html
↑ ساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام ساختار سیاسی حکومت اقلیم کردستان/ مرکز مطالعاتی استراتژیک اورسام خبرگزاری کردپرس-بخش فارسی
↑ در اقلیم کردستان تعطیل اعلام شد
↑ رؤیا طلوعی. «جنبش زنان کرد». به کوشش نوشین احمدی خراسانی و دیگران. در فصل زنان ۵. چاپ اول. انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۴. ص. ۱۹۶.
↑ همشی‌جی، محمود: اینجا اربیل؛ بارسایی هستی یا رئالی؟. بی‌بی‌سی فارسی. ۰۳ مارس ۲۰۱۳–۱۳ اسفند ۱۳۹۱.
↑ ۲۰٫۰۲۰٫۱۲۰٫۲۲۰٫۳ "Kurdistan Regional Government | ''The Kurdistan Region's official languages for government purposes are Kurdish and Arabic. ''". Krg.org. 2010-06-27. Retrieved 2010-12-28.
↑ Qilorî, Mahabad B. , and Nêçîrvan Qilorî. 2002. Ferhenga Kurdî-Holendî = Woordenboek Koerdisch-Nederlands. Amsterdam: Bulaaq. p.7
↑ Jahani, Carina. 1989. Standardization and orthography in the Balochi language. Studia Iranica Upsaliensia, 1. Uppsala: Univ. , pp.61-2
↑ پارسا، مانی، کردستان عراق و زبان فارسی، در: رادیو زمانه. انتشار: ۲۰ دی ۱۳۸۵. بازدید: اکتبر ۲۰۱۱.
↑ Edmonds, C. J. 1957. Kurds, Turks, and Arabs. London, New York: Oxford University Press. 25:83,84
↑ British Occupation and Mandate, 1918-1932، بازبینی، ۲۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
↑ حسن‌پور، امیر، صدای آمریکا: گفتوگۆیه‌ک له‌گهڵ دکتۆر ئه‌میری حه‌سه‌نپور سه‌باره‌ت به گه‌شه‌پـێـکردنی زمانی کوردی، بازدید: مه ۲۰۱۱. همچنین نگاه کنید به این پیوند.
↑ ۲۷٫۰۲۷٫۱ هوشمند، احسان: کرد یا کردها مدخلی جامعه‌شناختی بر کردشناسی. در: نشریه: «گفتگو» شهریور ۱۳۸۳ - شماره ۴۰. ص۱۹.
↑ ۲۸٫۰۲۸٫۱۲۸٫۲ گل، ژیار: از اربیل تا سلیمانیه، عراقی دیگر. بازدید: اکتبر ۲۰۱۱.
↑ کردستان عراق؛ پناهگاهی برای آرامش بی‌بی‌سی فارسی
↑ "رویترز: نفت کرکوک جایزه مداخله ایران در بحران عراق". 2017. رادیو فردا. Accessed November 23 2017. https://www.radiofarda.com/a/reuters-on-iran-and-kirkuk-oil/28855541.html.
↑ Sylvain Mercadier: رؤیای فروخورده کردهای عراق. در لوموند دیپلماتیک (فارسی). نوامبر ۲۰۱۷.
↑ "دومین روز از اعتراض‌های گسترده در کردستان عراق". 2017. رادیو فردا. Accessed December 19 2017. [۳].
↑ قریشی، کاوه: کردهای عراق ده سال پس از سقوط صدام. در بی‌بی‌سی فارسی. ۱۹ مارس ۲۰۱۳–۲۹ اسفند ۱۳۹۱.
↑ همان منبع.
منابع[ویرایش]
رؤیا طلوعی. «جنبش زنان کرد». به کوشش نوشین احمدی خراسانی و دیگران. در فصل زنان ۵. چاپ اول. انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۴. ص. ۱۹۶. شابک ۹۶۴-۸۵۶۴-۲۷-۲.- بخش تاریخ باستان: محمدی ملایری، محمد. فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم: دل ایرانشهر. تهران: انتشارات توس، ۱۳۷۵.
جستارهای وابسته[ویرایش]
- کردها در عراق
- فهرست شهرهای کردستان عراق
- مناطق مورد مناقشه (عراق)
پیوند به بیرون[ویرایش]
- نجات کردستان
- وبگاه حکومت خودگردان کردستان
- وبگاه کردستان، عراقی دیگر
- وبگاه توسعه کردستان
دربارهٔ اقتصاد کردستان عراق (به فارسی)- کردستان عراق را در یابیم
 | در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کردستان عراق موجود است. |
کشورها و مناطق ایرانی زبان | |
|---|---|
|
مناطق کردنشین | ||
|---|---|---|
|  | |
پراکنش جهانی کردها  | ||
|---|---|---|
| مناطق بومی کردها |
|  |
| آسیا |
| |
| اروپا |
| |
| آمریکای شمالی |
| |
| اقیانوسیه |
| |
ردهها:
- کردستان عراق
- ایالات و نواحی بنیان‌گذاری‌شده در سال ۱۹۹۱ (میلادی)
- بنیان‌گذاری‌های ۱۹۹۱ (میلادی) در عراق
- پراکنش کرد
- جزیره (میانرودان)
- جغرافیای عراق
- جغرافیای کردستان
- جنبش استقلال کردستان
- زبان فارسی در عراق
- زیربخشهای عراق
- سرزمین‌های مورد مناقشه در آسیا
- سیاست در عراق
- کردستان
- کردها در عراق
- مدیترانه شرقی
- مناطق خودمختار
- مناطق مسکونی کردنشین
- هلال حاصل‌خیز
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.932","walltime":"1.227","ppvisitednodes":"value":8695,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":245726,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":49871,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":15,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":6,"limit":500,"unstrip-depth":"value":1,"limit":20,"unstrip-size":"value":26232,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 904.661 1 -total"," 36.21% 327.593 6 الگو:Navbox"," 23.53% 212.884 1 الگو:نقشه_شهرهای_کردستان_عراق"," 23.23% 210.173 1 الگو:Navbox_with_columns"," 19.99% 180.810 1 الگو:شهرهای_کردستان_عراق"," 19.10% 172.835 1 الگو:پانویس"," 18.26% 165.175 1 الگو:Location_map+"," 16.62% 150.400 31 الگو:Location_map~"," 13.35% 120.793 3 الگو:یادکرد"," 12.50% 113.102 3 الگو:یادکرد/هسته"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.311","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":4891472,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1309","timestamp":"20190409213601","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"u06a9u0631u062fu0633u062au0627u0646 u0639u0631u0627u0642","url":"https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q205047","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q205047","author":"@type":"Organization","name":"u0645u0634u0627u0631u06a9u062au200cu06a9u0646u0646u062fu06afu0627u0646 u067eu0631u0648u0698u0647u0654 u0648u06ccu06a9u06ccu200cu0645u062fu06ccu0627","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2005-11-12T13:08:46Z","dateModified":"2019-04-06T10:03:27Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Flag_of_Kurdistan.svg","headline":"u0627u0642u0644u06ccu0645 u062eu0648u062fu0645u062eu062au0627u0631 u06a9u0631u062fu0633u062au0627u0646 u0639u0631u0627u0642"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":150,"wgHostname":"mw1270"););
