خرم‌آباد محتویات تاریخچه[ویرایش] خرم‌آباد[ویرایش] جغرافیا[ویرایش] موقعیت طبیعی[ویرایش] مردم‌شناسی[ویرایش] اقتصاد[ویرایش] ساختار شهری[ویرایش] مراکز تفریحی[ویرایش] فرهنگ[ویرایش] گردشگری[ویرایش] ترابری[ویرایش] آموزش[ویرایش] رسانه‌ها[ویرایش] ورزش[ویرایش] شهرهای خواهرخوانده[ویرایش] جستارهای وابسته[ویرایش] پانویس[ویرایش] منابع[ویرایش] پیوند به بیرون[ویرایش] منوی ناوبریبررسی شده‌استشهرداری خرم‌آباد۳۳°۲۹′شمالی ۴۸°۲۱′شرقی / ۳۳٫۴۸°شمالی ۴۸٫۳۵°شرقی / 33.48; 48.35۳۳°۲۹′شمالی ۴۸°۲۱′شرقی / ۳۳٫۴۸°شمالی ۴۸٫۳۵°شرقی / 33.48; 48.35وبگاه رسمیوبگاه رسمیوبگاه رسمیوبگاه رسمیوبگاه رسمی«تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵»«اطلاعات جغرافیای خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«وضعیت هوای خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«پیش‌شماره شهرستان‌های استان لرستان»نسخهٔ اصلی«وحید رشیدی سرپرست شهرداری خرم‌آباد شد/انتخاب هیئت رئیسه رسمی شورا»«لیست شماره پلاک‌های خودرو در استان‌های مختلف کشور»نسخهٔ اصلی«خایدالو»نسخهٔ اصلی«تاریخ تمدن ایلام!! حلقهٔ گم شده تمدن خاورمیانه (۱)»«عیلام»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد، یادگاری از شکوه عیلام»نسخهٔ اصلی«بازتاب نقش جغرافیائی، زیست‌محیطی و اقتصادی در تحولات در تحولات جنوب باختری ایران، صفحه ۳۶»«شاپورخواست»نسخهٔ اصلی«پرده از راز شهر ساسانی شاپورخواست برداشته می‌شود»نسخهٔ اصلی«کشف آثار شهر شاپورخواست در مرکز شهر خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«آشنایی با مناره آجری خرم‌آباد - لرستان»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«فلک الافلاک، شاهکار معماری»نسخهٔ اصلی«قلعه فلکالافلاک، سپهری بر فراز آسمان خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«پادشاهی شاپور ذوالاکتاف»نسخهٔ اصلی«خرّم‌آباد، استراحتگاه خورشید در دره سبز»«پیشینه تاریخی شهر»نسخهٔ اصلی«دولت آل خورشید و خلافت عباسی بررسی مناسبات سیاسی اتابکان لر کوچک با دربار خلافت عباسی»«لرستان در دوره اتابکان لر کوچک»نسخهٔ اصلی«ساماندهی و احیای پل گپ (صفوی) خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«معرفی جاذبه تاریخی-فرهنگی (بخش مساجد)»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد در عصر قاجار، بخش ۱»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد در عصر قاجار، بخش ۲»نسخهٔ اصلی«سفرنامه راولینسون»نسخهٔ اصلی«میرملاث، اولین بلدیه خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«سال شمار ۸ سال جنگ تحمیلی از سال ۱۳۵۹ تا سال ۱۳۶۷»نسخهٔ اصلی«تاریخچه حملات هوایی و تجاوز رژیم بعث به مناطق مسکونی ایران/۴۷۷۰ پرواز سیاه بر شهرهای سپید»نسخهٔ اصلی«لرستان، فراموش خانه بزرگان/نسیم امید در دیار لرستان خواهد وزید؟»نسخهٔ اصلی«دادگاه خرم‌آباد به ناآرامیهای سال گذشته دانشجویان رسیدگی کرد»نسخهٔ اصلی«بازخوانی فتنه کوی دانشگاه و غائله خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«پیش به سوی طبیعت بهشت وار لرستان/ تورهای رایگان برقرار شد»نسخهٔ اصلی«KhorramAbad, Iran»نسخهٔ اصلی[[دانشنامه جهان اسلام]]اصلی«نوژیان، آبشاری مرتفع در دل جنگل‌های بلوط لرستان»نسخهٔ اصلی«احتمال بروز آتش‌سوزی در ۴۰۰ هزار هکتار از مراتع جنگلی خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«۱٫۲ میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس به لرستان اختصاص دارد»نسخهٔ اصلی«نابودی ۵۶۱ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط لرستان»نسخهٔ اصلی«مرثیه‌ای بر رودخانه خاموش خرم‌آباد. بازی کودکان در ازدحام زباله!»نسخهٔ اصلی«همکاری یونسکو در ۱۴ معصوم خرم‌آباد یک دروغ بزرگ است»نسخهٔ اصلی«تغییرات جمعیت شهر خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«Weather Information for khoramabad»نسخهٔ اصلی«حرکت‌های رو به جلوی فرهنگی در خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«روند تحولات جمعیت و آینده نگری آن در شهر خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«هرم سنی-جنسی جمعیت شهر خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«مظلومیة الکورد الفیلیین عبر التاریخ ومحنة الانتماء الوطنی والقومی»نسخهٔ اصلی«فیلی»«لرفیلی»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد»جغرافیای بلاد و نواحی، عشایر خوزستان (قبائل سگوند)«باجلان»نسخهٔ اصلی«بیرانوند»نسخهٔ اصلی«Luri, Northern»نسخهٔ اصلی«Update On Luri:How Many Languges?»نسخهٔ اصلی«یهودیان خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«نگرانی از رشد ادیان و فرق مذهبی درنقاط مختلف کشور»نسخهٔ اصلی«اخراج استاد حقوق بشر خرم‌آباد به دلیل درویشی و وکالت دراویش گنابادی»نسخهٔ اصلی«نادان‌های نامقدس علیه دراویش»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد»«ماشین‌سازی لرستان»نسخهٔ اصلی«کارخانه‌های مصادره شده از زبان مدیران انقلابی. کفش ملی ۱۱ هزار کارگر داشت»نسخهٔ اصلی«کارخانه سیمان و نیروگاه خرم‌آباد، بودن یا نبودن»نسخهٔ اصلی«احداث کارخانه ۵۰۰ هزار تنی نورد در خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«راه‌اندازی خط ذوب‌آهن استان در سال‌جاری»نسخهٔ اصلی«شرکت پتروشیمی لرستان (سهامی خاص)»نسخهٔ اصلی«شهرک صنایع پایین دستی پتروشیمی در خرم‌آباد احداث خواهد شد»نسخهٔ اصلی«بلاتکلیفی ۷ ساله نیروگاه خرم‌آباد/ استاندار لرستان: این پروژه طی ۱۵ روز باید تعیین تکلیف شود»نسخهٔ اصلی«فعالیت‌های اقتصادی بخش انرژی»نسخهٔ اصلی«نیروگاه سیکل ترکیبی خرم‌آباد (B.O.O)»نسخهٔ اصلی«مرکز آمار آخرین میزان بیکاری را اعلام کرد/ لرستان رتبه نخست جمعیت بیکار را کسب کرد»نسخهٔ اصلی«نرخ بیکاری به ۱۰/۴ درصد کاهش یافت/ لرستان رکورددار بیکاری»نسخهٔ اصلی«نرخ بیکاری سنین ۱۹ تا ۲۴ سال در لرستان ۳۵/۵ است»نسخهٔ اصلی«آمار مقایسه‌ای نرخ بیکاری در ۵ سال اخیر»نسخهٔ اصلی«کارخانه پارسیلون خرم‌آباد موضوع حیثیتی استان لرستان است»نسخهٔ اصلی«وقتی «پِرِس» لرستان برای همیشه پِرِس شد!»نسخهٔ اصلی«تعطیلی دو کارخانه، بیکار شدن ۳۷۰ کارگر و پنج تجمع اعتراضی در طول یک هفته»نسخهٔ اصلی«تاریخچه شهرداری»نسخهٔ اصلی«بیمارستان شهید رحیمی خرم‌آباد افتتاح شد»نسخهٔ اصلی«بیمارستانهای دولتی استانها (استان لرستان)»نسخهٔ اصلی«تاریخچه»نسخهٔ اصلی«بیمارستان ۲۵۶ تختخوابی تأمین اجتمایی خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«بیمارستانهای خصوصی استانها (استان لرستان)»نسخهٔ اصلی«۱۴۰۰ تخت فعال در بیمارستانهای لرستان وجود دارد»نسخهٔ اصلی«بیمارستان خیریه عسلی»نسخهٔ اصلی«بیمارستان شهید مدنی»نسخهٔ اصلی«ضربان ضعیف بیمارستان قلب خرم‌آباد/ فضای ناکافی و بیمارانی که تجمیع می‌شوند»نسخهٔ اصلی«دربارهٔ بیمارستان اعصاب و روان امام رضا»نسخهٔ اصلی«تاریخچه سازمان»نسخهٔ اصلی«ترافیک، مشکل بزرگ خیابانهای خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«گره ترافیک خرم‌آباد هر روز کورتر می‌شود»نسخهٔ اصلی«خیابانهای شهر خرم‌آباد به دوربینهای کنترل ترافیک مجهز می‌شوند»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد در فهرست ۲۰ شهر آلوده جهان قرار گرفت»نسخهٔ اصلی«آمار سازمان جهانی بهداشت در مورد آلوده بودن خرم‌آباد واقعی نیست»نسخهٔ اصلی«۷ درصد مساحت شهر خرم‌آباد، بافت فرسوده‌است»نسخهٔ اصلی«طرح و ساماندهی سیمای بافت قدیمی شهر خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«آرامستان، آرامش زمین‌های کشاورزی را گرفت»نسخهٔ اصلی«خیابانهای قطعات انتهایی قبرستان صالحین خرم‌آباد آسفالت شد+ تصاویر»نسخهٔ اصلی«۶۵ درصد مزار شهدای لرستان ساماندهی شد/ نیاز ۵٬۲ میلیارد تومانی برای ساماندهی گلزار شهدا»نسخهٔ اصلی«قبرستان خضر خرم‌آباد در سال ۱۳۵۲»نسخهٔ اصلی«گورستان زیدابن‌علی خرم‌آباد سال ۱۲۷۹»نسخهٔ اصلی«شهرستان خرم‌آباد»نسخهٔ اصلیژئوتوریسم لرستانسبزینه خرم‌آباد«درختان پارک صخره‌ای خرم‌آباد قطع شد، درختان رفتند تا باغ بماند!»نسخهٔ اصلی«شهرستان خرم‌آباد (استان لرستان)»نسخهٔ اصلی«پارک جنگلی شورآب با درختان انبوه بلوط و آب و هوای معتدل»نسخهٔ اصلی«گل‌سنگ‌های مخمل‌کوه زیبا و دیدنی»نسخهٔ اصلی«نماینده خرم‌آباد: پارک جنگلی مخمل‌کوه به یک منطقه گردشگری تبدیل شود»نسخهٔ اصلی«آغاز کار پلاک کوبی درختان شهر خرم‌آباد/ درختان شناسنامه دار می‌شوند»نسخهٔ اصلی«ده سال تلاش: تاریخچه سینمای آزاد در ایران»نسخهٔ اصلی«سینما استقلال»نسخهٔ اصلی«سینما استقلال خرم‌آباد بازگشایی شد»نسخهٔ اصلی«واکاوی مشکلات کتابخانه مرکزی خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«کار مشترک انجمن دانش‌آموختگان و شهر کتاب: برگزاری کارگاه کتاب‌خوانی در خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«معرفی کتابخانه عمومی استاد شهید مطهری»نسخهٔ اصلی«معرفی کتابخانه عمومی حضرت مهدی»نسخهٔ اصلی«معرفی کتابخانه عمومی غدیر»نسخهٔ اصلی«معرفی کتابخانه عمومی هفده شهریور»نسخهٔ اصلی«دربارهٔ ما»نسخهٔ اصلی«هتل و رصدخانه کاسین در محل بام خرم‌آباد افتتاح می‌شود»نسخهٔ اصلی«رصدخانه خرم‌آباد بهره‌برداری شد»نسخهٔ اصلی«حقایقی دربارهٔ رصدخانه کاسین»«سیدفرید قاسمی پیشنهاد کرد: آیین گِل به جای گِل‌مالی»«گل مالی آیین ویژه مردم خرم‌آباد در روز عاشورا»نسخهٔ اصلی«آیینهای سنتی عزاداری در ایران»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد از سازمان ملل آدرس جهانی می‌گیرد»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد از سازمان ملل آدرس جهانی می‌گیرد»نسخهٔ اصلی«تهیه طرح مطالعاتی گردشگری خرم‌آباد توسط دانشگاه وین»نسخهٔ اصلی«معرفی هفت شهر برتر گردشگری در نوروز ۹۵»نسخهٔ اصلی«فلک الافلاک، شاهکار معماری»نسخهٔ اصلی«قلعه فلکالافلاک، شکوه و صلابت تاریخ»نسخهٔ اصلی«آشنایی با موزه قلعه فلکالافلاک»نسخهٔ اصلی«پل ساسانیان فرو ریخت»نسخهٔ اصلی«آشنایی با موزه قلعه فلک الافلاک، لرستان»نسخهٔ اصلی«لیست موزه‌های استان لرستان»نسخهٔ اصلی«اقامت در خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«هتل‌ها و مراکز اقامتی و گردشگری لرستان»نسخهٔ اصلی«لیست هتل‌های ایران»نسخهٔ اصلی«در پخت نان باید تنوع ایجاد شود»نسخهٔ اصلی«خسارت ریزگردها به زنبورداران لرستانی، سوغات لرستان از عیار افتاد!»نسخهٔ اصلی«سوغات»نسخهٔ اصلی«مسافت بین شهرهای ایران»نسخهٔ اصلی«آزاد راه خرم‌آباد-پل زال افتتاح شد»نسخهٔ اصلی«خسارات آزاد راه «خرم زال» به طبیعت لرستان باید جبران شود»نسخهٔ اصلی«بخش خصوصی باید بدون مشارکت دولت آزادراه بسازد/ اتصال خرم‌آباد به راه‌آهن جنوب»نسخهٔ اصلی«عملیات اجرایی راه‌آهن دورود - خرم‌آباد با روندی مطلوب و منطقی درحال انجام است»نسخهٔ اصلی«سرمایه‌گذاری ۱۳۰۰ میلیارد تومانی در راه‌آهن دورود - خرم‌آباد - اندیمشک»نسخهٔ اصلی«پروژه راه‌آهن دورود ـ خرم‌آباد به اندیمشک 14 تونل به طول ۱۲کیلومتر دارد»نسخهٔ اصلی«world aero data: Khorramabad»نسخهٔ اصلی«پروازهای شنبه هواپیمایی شرکت فارس قشم در فرودگاه خرم‌آباد لغو شد»نسخهٔ اصلی«پرواز صبح چهارشنبه فرودگاه خرم‌آباد لغو شد»نسخهٔ اصلی«فرودگاه خرم‌آباد هر روز بدتر از دیروز»نسخهٔ اصلی«افزایش پروازهای شرکت هواپیمایی ماهان در خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«برنامه ۲۴ پرواز فرودگاه خرم‌آباد (۱۳ تا ۱۹ اردیبهشت ۹۳)+ پروازهای مشهد»نسخهٔ اصلی«برقراری پرواز خرم‌آباد- عسلویه و بالعکس در فرودگاه خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«بهره‌برداری از پایانه مسافربری برون‌استانی خرم‌آباد تا ۲ سال آینده»نسخهٔ اصلی«احداث ترمینال خرم‌آباد قطعی شد، شهردار: وضعیت کنونی در شأن مردم نیست»نسخهٔ اصلی«یکی از معضلات حمل‌ونقل عمومی خرم‌آباد مسافربرهای شخصی هستند»نسخهٔ اصلی«فعالیت ۲۴۰۰ تاکسی در خرم‌آباد/ ضرورت برخورد با مسافربرهای شخصی»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد، ناحیه ۱»نسخهٔ اصلی«خرم‌آباد، ناحیه ۲»نسخهٔ اصلی«نگاهی به پیشینه تاریخی حوزه علمیه کمالیه خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«دربارهٔ دانشگاه»نسخهٔ اصلی«آشنایی با دانشگاه آزاد اسلامی خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«معرفی مرکز»نسخهٔ اصلی«دربارهٔ دانشگاه»نسخهٔ اصلی«تاریخچه صدا و سیمای مرکز لرستان»نسخهٔ اصلی«لیست نشریات استان لرستان»نسخهٔ اصلی«طلسم ناکامی‌های کوثر خرم‌آباد با پیروزی برابر بهزیستی همدان شکسته شد»نسخهٔ اصلی«کام فوتبال خرم‌آباد همچنان تلخ است!»نسخهٔ اصلی«ورزشگاه تختی خرم‌آباد بازسازی می‌شود»نسخهٔ اصلی«آغاز مسابقات قهرمانی تیراندازی با کمان بانوان کشور در خرم‌آباد»نسخهٔ اصلی«مسابقات جهانی کشتی پهلوانی در خرم‌آباد آغاز شد»نسخهٔ اصلی«رقابت‌های دومین روز مسابقات جهانی کشتی پهلوانی در خرم‌آباد آغاز شد»نسخهٔ اصلی«مسابقات لیگ برتر کشتی فرنگی و آزاد کشور در خرم‌آباد آغاز شد»نسخهٔ اصلی"Archived copy"the original"روزنامه کیهان88/2/14: لرستان و "یاماگاتای" ژاپن خواهرخوانده شدند"[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]][[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]][[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]][[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]پرتال شهرداری خرم‌آبادنقشه خرم‌آبادووووووو
خرم‌آبادجای‌ها در شاهنامهشهرهای استان لرستانشهرهای باستانی ایرانشهرهای شهرستان خرم‌آبادمراکز استان‌های ایران
لریلرنشینایراناستان لرستانمرکز آمار ایرانزاگرستهرانآزادراه شماره پنجایلامیانخایدالوشاپورخواستشاپور دومدوره ساسانیانفلک‌الافلاکهزاراسپیانآل حسنویهجاذبه‌های گردشگریمناره آجریپل شاپوریگرداب سنگیسنگ نبشتهآرامگاه باباطاهردریاچه کیوآب و هوایی مدیترانه‌ایخوزستانمردم لرلکمردم فیلیلری خرم‌آبادیپتروشیمی خرم‌آبادشرکت صدر فولادتمدن ایلامماداکتواهوازشوشآشوریانپادشاهی سیماشکیپیش از میلادآشور بانی‌پالسومری‌هااَکَدی‌هابابلی‌هادوره ساسانیشاپور دومحمله مغول به ایرانجنگ ایران و عراقآسیابسنگ نوشتهفردوسیسلجوقیآرامگاه باباطاهرباباطاهر عریانسلجوقیحمدالله مستوفیآل حسنویهملوک الطوایفیهزاراسپیاناتابکان لر کوچکاتابکان لرستانلر کوچکشجاع‌الدین‌خورشیدشاه عباس یکمصفویصفویانپلیفهرست آثار ملی ایرانمسجد۹۷۰ هجری قمریشاه تهماسب یکمشاه سلطان حسینکریم خان زندحوزه علمیهصفویعثمانیقاجارروسیه تزاریهنری راولینسونشجاع‌الدین خورشیدعشایرنگارخانه‌ایفهرست آثار ملی ایرانپهلویارتشسپاه پاسدارانعفو عمومیسپهبد احمد امیراحمدیخوزستانسپهبد محمد شاه‌بختیمحمدرضا پهلویسبزه میدانجنگ ایران و عراقسوق‌الجیشیدفتر تحکیم وحدتمحمد خاتمیلباس شخصیشهرستان خرم‌آبادشهرستان سلسلهشهرستان بروجرددورودالیگودرزشهرستان اندیمشکدورهپلدخترسطح دریاآب و هوایی مدیترانه‌ایچشمه‌هایاستان غرباستان ششمجنگلبلوطتغییر اقلیمگرد و غبارخشکسالیخرم‌رودشهرداری خرم‌آبادمخمل‌کوهسفیدکوهکوه مدبهمردم لرلرنشیندهستان کرگاه شرقیمردم فِیلیمردم لرعلی‌اکبر دهخدادانشنامه ایرانیکالرلکباجلوندهابیرانوندهازبان لریزبان کردیلکیکردی جنوبییهودیانخانه‌هایعلی رزم آرابزازیباغداریزرگریطبابتگورستانحوض موسیکوی فلسطینگویش لری خرم‌آبادیکنیسهمدرسهحمام عمومیژاک دو مورگانمدرسه آلیانسدراویش گنابادیبسیجکفش ملیکارخانه‌هایجنگ ایران و عراقشهردولت‌هایحکومت جمهوری اسلامیشرکت صدر فولادشرکت ملی صنایع پتروشیمی ایرانخط لوله اتیلن غربشرکت پتروشیمی باخترحسن روحانینیروگاه‌های ایرانسیکل ترکیبیبنیاد مستضعفانقرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاگاز طبیعیمگاواتلرستانانقلاب ۱۳۵۷خصوصی‌سازیرضا شاهپشت بازاردرب دلاکاندرب باباطاهرانقلاب ۱۳۵۷کوی فلسطینحوض موسیگل‌دشتدره گرمماسورشمشیرآبادبلوار ۶۰ متریبلوار مدیریتسبزه‌میدانشهداچهار راه بانکچهار راه فرهنگمطهریپشت بازارجنگ جهانی دومبیمارستانآتش‌نشانیسامانه کنترل هوشمند ترافیکمونوریلسازمان بهداشت جهانیآرامستانخضرنبیامامزاده زید بن علیعلی‌محمد ساکیآرامگاه باباطاهرمناره آجریچشمه‌هایدریاچه کیوقلعه فلک‌الافلاکپل شاپوریپارک جنگلی شورابپارک جنگلی مخمل‌کوهتوریستیایرانلاله‌های واژگونمخمل‌کوهپلدخترالشترسینمااستقلالصدای ساراندانقلاب ۱۳۵۷آتش‌سوزیکتابخانه مرکزیشهر کتابخاورمیانهسطح دریاکوه مدبهبام لرستانستاره‌شناسحسین بن علیعاشوراتراش عباسحسین بن علیدفتر منطقه‌ای اسکان بشر سازمان ملل متحدایرانساسانیانقاجارساسانیانچاهیفتحعلیشاه قاجاربرججنگ ایران و عراقسفالموزه مردم‌شناسیپادگانثبت جهانیلریخط کوفیحوض موسیلریمعماریخوزستانتیسفونپل شاپوریسیللریسنگساروجچشمهحمام گپخانه آخوند ابوهتلنان ساجیلبنیاتکاکجاجیمعسلصنایع چوبیگلیمترخینهتهراناهوازتهران۳۵۳۷ایراناستان خوزستان
آزادراه خرم‌زالپل زالاندیمشکسوختپلدختراندیمشکآزادراه خرم زالدوروداندیمشکهواپیمافوکر ۱۰۰تاکسیناوگانسید حسین طباطبایی بروجردیروح‌الله کمالونددانشگاه علوم پزشکی لرستانوزارت بهداشتدانشگاه لرستانوزرات علومدانشگاهدانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباددانشکده سمادانشگاه پیام نوردانشگاه جامع علمی کاربردیواحد لرستانشبکه تلویزیونیسازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایرانلرستانارتشفرستندهرادیوخبرترانهجام‌جمهمشهریباشگاه فوتبال خیبر خرم‌آبادلیگ آزادگانخیبرداتیسکشتی پهلوانیغلامرضا تختیدر میان سفرنامه‌هاتهرانمشهداصفهانکرجشیرازتبریزقماهوازکرمانشاهارومیهرشتزاهدانهمدانکرمانیزداردبیلبندرعباساراکاسلام‌شهرزنجانسنندجقزوینخرم‌آبادگرگانساریشهریارقدسکاشانملارددزفولتپه‌حصارشهر سوختهسامناتاباننوش‌آبادصددروازهآساکآرتاکواناابیوردارگ بمسوزیاناکامبادنسیمرهشاپورخواستنیم‌ورکرج ابودلفچهرآزادگانباسمنجایزیرتواکسیناصطخربیشاپورتخت جمشیدپیشیاواداتموکنتخت‌طاووسشهر گوربندر سی‌نیزارجاندارابگرددامغانزابلپیشوا (تهران)انار (کرمان)کاشاندامغانقوچانهراتدرگزبمشوشکرمانشاهدره‌شهر (ایلام)خرم‌آبادمحلات (مرکزی)آستانه (مرکزی)گلپایگانتبریزبوکان (آذربایجان غربی)اهوازمرودشت (فارس)کازرونمرودشت (فارس)کوه‌های زاگرسبوشهرمرودشت (فارس)فیروزآبادبندر دیلمبهبهاندارابهوشنگانمرونساگرگانجتیسفونسلوکیهوه‌اردشیرسیرافراگا (ری باستان)شهر باستانی پاسارگادتخت سلیمانبلخ باستانحلوانشهر قدیم نیشابورشهر قدیم جرجانهگمتانهانشانالموتترشیزطوسدقیانوسگندی‌شاپورتن‌اردشیرتوناسپهبدمعبد لائودیسهدهانه غلامان (زرک - زرنکای)هفشجانشهرکردماری (ترکمنستان)عشق‌آبادخوارزم (ازبکستان)سلمان پاک (عراق)استان بابل (عراق)استان بابل (عراق)بندر کنگانشهر ریپاسارگادتکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان)سرپل ذهابنیشابورگنبدکاووسهمدانسپیدان (فارس)الموت (قزوین)بردسکن (خراسان رضوی)مشهدجیرفت (کرمان)دزفولقطیف (عربستان)فردوس (خراسان جنوبی)گیلاننهاوندزابل
خرم‌آباد
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
| خرم‌آباد خورمووه | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | لرستان |
| شهرستان | خرم‌آباد |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) قدیمی | خایدالو شاپورخواست |
| سال شهرشدن | تمدن ایلام[۱] |
| مردم | |
| جمعیت | ۳۷۳٬۴۱۶ سال ۱۳۹۵[۲] |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۶٬۲۳۳ |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۱۴۷٫۸ متر[۳] |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۷٫۲ درجهٔ سانتی‌گراد[۴] |
| میانگین بارش سالانه | ۵۰۹ میلی‌متر[۳] |
| روزهای یخبندان سالانه | ۱۵ روز |
| اطلاعات شهری | |
| نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی | محمد بیرانوندی و محمدرضا ملکشاهی‌راد |
| شهردار | وحید رشیدی[۶] |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۶۶[۵] |
| وبگاه | شهرداری خرم‌آباد |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۳۱[۷] |
| تابلوی خوش‌آمد به شهر | |
  خرم‌آباد روی نقشه ایران ۳۳°۲۹′شمالی ۴۸°۲۱′شرقی / ۳۳٫۴۸°شمالی ۴۸٫۳۵°شرقی / 33.48; 48.35مختصات: ۳۳°۲۹′شمالی ۴۸°۲۱′شرقی / ۳۳٫۴۸°شمالی ۴۸٫۳۵°شرقی / 33.48; 48.35 | |
خُرَّم‌آباد (
تلفظ راهنما·اطلاعات) (به لری: خورمووه) بزرگترین شهر لرنشین، بیست و سومین شهر پرجمعیت ایران و مرکز استان لرستان است. جمعیت خرم‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، ۳۷۳٬۴۱۶ نفر بوده‌است. شهر در ارتفاع ۱۱۴۷٬۸ متری از سطح دریا و در میان دره‌های زاگرس قرار دارد. فاصله خرم‌آباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر است و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تهران - جنوب دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است. آزادراه شماره پنج ایران از این شهر عبور می‌کند.
در محل کنونی خرم‌آباد از دوره ایلامیان شهری با نام خایدالو وجود داشته و شهر شاپورخواست به دستور شاپور دوم بر خرابه‌های آن و در حدود محل کنونی شهر ساخته شده‌است. آثار تاریخی به جای مانده نشان می‌دهد خرم‌آباد یکی از شهرهای مهم غرب ایران در دوره ساسانیان بوده و فلکالافلاک یا دژ شاپورخواست از آثار به جای مانده دوره ساسانیان نماد شهر است. خرم‌آباد همچنین یکی از پایتخت‌های هزاراسپیان و آل حسنویه بوده‌است.
جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی متعددی در سطح شهر خرم‌آباد وجود دارد که از آن جمله می‌توان به فلکالافلاک، مناره آجری، پل شاپوری، گرداب سنگی، سنگ نبشته، آرامگاه باباطاهر و دریاچه کیو اشاره کرد به‌طوری‌که این شهر برای نخستین بار در ایران از سوی دفتر منطقه‌ای سازمان ملل به عنوان یک شهر نمونه گردشگری انتخاب شده‌است.
شهر خرم‌آباد دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای با میزان بارندگی بسیار به ویژه در فصل‌های بهار و زمستان است و از این روی ششمین مرکز استان پربارش در ایران محسوب می‌شود.
خرم‌آباد پس از جدایی استان لرستان از خوزستان در سال ۱۳۰۴ خورشیدی به عنوان مرکز استان تعیین و شهرداری آن نیز در سال ۱۳۰۵ تأسیس شد. مردم لر و لک در این شهر ساکن هستند و به‌طور کلی اهالی خرم‌آباد بخشی از مردم فیلی به‌شمار می‌آیند. گویش اصلی مردم این شهر لری خرم‌آبادی است.
وضعیت اشتغال در خرم‌آباد از شرایط مطلوبی برخوردار نیست و نرخ بیکاری در بین سنین ۱۹ تا ۲۴ سال ۳۵/۵ درصد است. پتروشیمی خرم‌آباد و شرکت صدر فولاد از جمله مهم‌ترین صنایع فعال در خرم‌آباد هستند.
این شهر دارای ده بیمارستان، پنج کتابخانهٔ عمومی، دو سینما، دوازده هتل، ده پارک درون‌شهری و شش مرکز آموزش عالی است.
محتویات
۱ تاریخچه
۱.۱ پیش از اسلام
۱.۱.۱ خایدالو
۱.۱.۲ شاپورخواست
۲ خرم‌آباد
۲.۱ پس از اسلام
۲.۱.۱ پایتخت اتابکان لر
۲.۱.۲ دوره صفویان
۲.۱.۳ دوره قاجار
۲.۱.۴ دوره پهلوی
۲.۱.۵ دوره جمهوری اسلامی
۳ جغرافیا
۳.۱ اقلیم
۳.۲ تقسیمات کشوری
۴ موقعیت طبیعی
۵ مردم‌شناسی
۵.۱ اقوام
۵.۲ گویش خرم‌آبادی
۵.۳ اقلیت‌های مذهبی
۶ اقتصاد
۶.۱ واحدهای صنعتی
۶.۲ مشکلات صنعت
۷ ساختار شهری
۷.۱ شهرداری
۷.۲ محله‌ها
۷.۳ سلامت و بهداشت
۷.۴ ایمنی
۷.۵ مشکلات شهری
۸ مراکز تفریحی
۸.۱ فضای سبز
۹ فرهنگ
۹.۱ سینما
۹.۲ کتابخانه
۹.۳ رصدخانه
۹.۴ سوگواری
۱۰ گردشگری
۱۰.۱ آثار تاریخی
۱۰.۱.۱ حمام گپ
۱۰.۲ نقشه جای‌های دیدنی
۱۰.۲.۱ خانه آخوند ابو
۱۰.۳ موزه‌ها
۱۰.۴ هتل‌ها و مراکز اقامتی
۱۰.۵ ره‌آوردها
۱۱ ترابری
۱۱.۱ مسیرهای ارتباطی
۱۱.۲ راه‌آهن
۱۱.۳ فرودگاه
۱۱.۴ پایانه مسافربری
۱۱.۵ تاکسی‌رانی
۱۲ آموزش
۱۲.۱ حوزه علمیه
۱۲.۲ مراکز آموزش عالی
۱۳ رسانه‌ها
۱۳.۱ سیما
۱۳.۲ صدا
۱۳.۳ نشریه‌ها
۱۴ ورزش
۱۴.۱ مسابقات جهانی کشتی پهلوانی
۱۴.۲ لیگ برتر کشتی
۱۵ شهرهای خواهرخوانده
۱۶ جستارهای وابسته
۱۷ پانویس
۱۸ منابع
۱۹ پیوند به بیرون
تاریخچه[ویرایش]
پیش از اسلام[ویرایش]
خایدالو[ویرایش]
خایدالو یکی از شهرهای مهم تمدن ایلام و نام باستانی شهر خرم‌آباد بوده[۸][۹][۱۰] و گفته می‌شود شهر شاپورخواست به دستور شاپور دوم ساسانی بر خرابه‌های آن ساخته شده‌است. از شهرهای مهم تمدن ایلام می‌توان به خایدالو، ماداکتو، اهواز و شوش اشاره کرد.[۹][۱۰] بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند، هسته اولیهٔ شهر کنونی خرم‌آباد، خایدالو بوده و در متون مرتبط با آشوریان توضیحاتی در خصوص این شهر وجود دارد که با مکان فعلی خرم‌آباد مطابقت بسیاری دارد.[۱۱] محتمل است که خرم‌آباد در این دوره پایگاه سیاسی پادشاهی سیماشکی از سلسله‌های تشکیل دهنده حکومت ایلام بوده‌است.[۱۲]
در سال ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانی‌پال پادشاه آشور، تمدن ایلام و شهر خایدالو را تصرف و دولت ایلام را نابود کرد. تمدن دیرینه ایلام و شهر خایدالو، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکَدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد.[۱۳]
شاپورخواست[ویرایش]
دژ شاپوری هسته شهر امروزی
شاپورخواست[۱۴] یکی از شهرهای دوره ساسانی است.[۱۵] این شهر در مکانی که امروزه خرم‌آباد نام دارد[۱۶][۱۷] و به دستور شاپور دوم بنا شده‌است.[۱۸] شاپورخواست پس از حمله مغول به ایران به‌طور کامل تخریب شد.[۱۶]
در زمان حفر پناهگاه در طول جنگ ایران و عراق در اطراف مناره آجری در میدان شقایق آثاری از این شهر به دست آمد. احتمالاً مهم‌ترین قسمت‌های این شهر در مکان محله قاضی‌آباد فعلی بوده که آسیاب و کانال‌های فاضلاب و آب‌رسانی نیز در این حفاری‌ها به دست آمده‌است. حدود شاپورخواست از شمال تا سنگ نوشته و از شرق کوه مدبه و غرب تا پل شاپوری می‌باشد. براساس متون مورخین اسلامی شاپورخواست یکی از شهرهای مهم این منطقه محسوب می‌شده و در طول این دوران از عمران و آبادانی برخوردار بوده‌است. دژ شاپورخواست نیز در زمان شاپور ساسانی ساخته شده‌است.[۱۹][۲۰]
فردوسی در خصوص پایه‌گذاری شاپورخواست به دستور شاپور دوم که گویا آن زمان بخشی از خوزستان بوده[۱۸] این چنین می‌گوید:[۲۱]
خرم‌آباد[ویرایش]
هرچند خرم‌آباد از دو واژه «خرم» و «آباد» تشکیل شده‌است و ترکیب آن به معنای جایی بسیار سرسبز و دارای بناهای آباد است. اما این معنا با نام لری آن، یعنی «خورموؤه» (Khormo’ah)، همخوانی ندارد. «خور» به معنای اختصاری خورشید و «موؤه» در گویش لری به معنای «شدن» است و همچنین می‌تواند معنای نشستن یا فرورفتن هم داشته باشد. به خاطر شکل قیفی‌مانند شهر خرم‌آباد که دره‌ای و محصور در میان کوه‌های اطراف است. معنای اصطلاح خورموؤه، «محل فرورفتن خورشید» است؛ یعنی جایی که خورشید در آن فرومی‌رود. اگر مسافر این شهر باشید، در هر طرف از خود شهر یا در فاصله ۵ تا ۱۰ کیلومتری از آن، در هنگام غروب آفتاب، می‌توانید این فرورفتن خورشید در آغوش دره را خودتان ببینید.[۲۲]
پس از اسلام[ویرایش]
موقعیت خرم‌آباد بر روی نقشه ایران، سال ۱۸۰۸ میلادی
نام شاپورخواست در کتاب‌های قدیمی تا سال ۶۲۲ هجری (اوایل قرن هفتم) قابل رویت است اما پس از قرن هشتم تنها می‌توان نام خرم‌آباد را مشاهده کرد. احتمالاً در اواخر قرن هفتم هجری شهر شاپورخواست به کلی ویران و خالی از سکنه شده و مردم آن به قسمت غربی قلعهٔ فلک الافلاک که از لحاظ داشتن آب فراوان و موقعیت مناسب تر و همچنین امنیت، برتری داشت نقل مکان کردند، در حقیقت فلک الافلاک در این زمان هسته اصلی شهر خرم‌آباد فعلی را تشکیل داد و موجب شکل‌گیری آن در این منطقه شده‌است. البته به نظر می‌رسد که آب شهر شاپورخواست از طریق نهری که از قسمت شرقی شهر می‌آمده تأمین می‌شده‌است که شاید خشک شدن این نهر عامل ترک این منطقه شده‌است. عوامل متعددی دیگری چون موقعیت سیاسی، ارتباطی و جغرافیایی در شکل‌گیری شهر خرم‌آباد دخیل بوده‌است.[۲۳]
از آثار قدیمی این بخش از شهر می‌توان به قبرستان قدیمی آن اشاره کرد که مقبره زید بن علی در آن واقع شده‌است که بنابر متون تاریخی زین ابن علی درگزینی در سال ۵۲۷ وزیر طغرل دوم سلجوقی بوده و در شاپورخواست به دار آویخته شده‌است. همچنین آرامگاه باباطاهر که برخی آن را مقبره باباطاهر عریان ذکر می‌کنند. این قبر براساس شواهد باستانشناسی متعلق به دوره سلجوقی می‌باشد که در دوره‌های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌است. در این دوره قلعه هسته توسعه شهر بوده که براساس ساختار طراحی محدوده شهر از طرف قلعه با محله‌های کوچک و خیابانهای منحنی شکل در حال توسعه در مسیر شمال غربی بوده‌است.
حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری قمری دربارهٔ خرم‌آباد می‌نویسد:
خرم‌آباد شهری نیک بوده، اکنون خراب است.
در دوران حکومت آل حسنویه خرم‌آباد به عنوان پایتخت این سلسله در نظر گرفته شد و در دوران ملوک الطوایفی نیز این شهر یکی از پایتخت‌های هزاراسپیان بود.[۲۴]
پایتخت اتابکان لر[ویرایش]
خرم‌آباد پایتخت اتابکان لر کوچک[۲۵]
اتابکان لر کوچک سلسله کوچکی از اتابکان لرستان هستند که در فاصلهٔ سال‌های ۵۸۰ تا ۱۰۰۶ قمری در قسمت‌های شمالی و غربی لرستان ناحیه لر کوچک حکومت می‌کرده‌اند. امرای این سلسله از اعتاب شجاع‌الدین‌خورشید، مؤسس سلطنت لر کوچک بوده‌اند و آخرین حاکم لر کوچک به دست شاه عباس یکم صفوی کشته و سلسله اتابکان لر منقرض گردید.[۲۶][۲۷]
دوره صفویان[ویرایش]
خرم‌آباد در زمان حکومت صفویان و پس از انقراض سلسله اتابکان لرستان اهمیت خود را حفظ کرد، صفویان در دوره حکومت خود به آبادانی خرم‌آباد اهمیت دادند. از جمله اقدامات مهم می‌توان به احداث پلی مهم در خرم‌آباد اشاره کرد که به نام پل صفوی مشهور است، پل صفوی به شماره ۲۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۲۸][۲۹]
در دوره حکومت صفویان مسجد جامع خرم‌آباد نیز ساخته شد، این مسجد در سال ۹۷۰ هجری قمری و به دستور شاه تهماسب یکم ساخته شد و در سال ۱۱۱۰ قمری به دستور شاه سلطان حسین و در دوره کریم خان زند مرمت شد. این مسجد جامع پس از سال ۱۳۲۲ به حوزه علمیه تبدیل شد.[۳۰] در دوران صفوی خرم‌آباد مرکز حکومتی والی لرستان فیلی شد. پس از این دوره و در اثر حمله سپاه عثمانی به غرب ایران شهر خرم‌آباد تقریباً ویران شد.
دوره قاجار[ویرایش]
لرستان در سال ۱۸۳۱ میلادی
شهر خرم‌آباد در دوره قاجار به محله‌های اطراف قلعه فلکالافلاک محدود بوده‌است. محله‌هایی مانند، پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر از جمله معروف‌ترین محلات شهر در زمان قاجار محسوب می‌شدند. بازار اصلی شهر در محله پشت بازار واقع بوده و شهر از لحاظ رشد و رونق در کسب و کار وضعیت نسبتاً خوبی داشته‌است. این دوره را می‌توان آغاز مهاجرت از شهرهای کوچک استان لرستان و روستاهای اطراف شهر به خرم‌آباد دانست. مهاجرت‌ها علاوه بر بالابردن جمعیت شهر باعث به وجود آمدن محله‌های جدید و توسعه محله‌های قدیمی شد.[۳۱][۳۲] بارون دوید یکی از مأموران روسیه تزاری که در سال ۱۸۴۵ میلادی از خرم‌آباد دیدار کرده، شهر را دارای ۴ مسجد، ۸ گرمابه و ۱ محله یهودی نشین توصیف کرده‌است.[۲۴][۳۳]
هنری راولینسون شرق‌شناس بریتانیایی در سال ۱۸۳۶ میلادی در سفری به منطقه لرستان شهر خرم‌آباد را محلی بی‌نظیر توصیف می‌کند. راولینسون موقعیت جغرافیایی خرم‌آباد را این‌گونه شرح می‌دهد که یک رشته کوه از شرق به غرب دور تا دور جلگه را فرا گرفته، در یک نقطه این رشته کوه دارای بریدگی است که رودخانه‌ای از میان آن می‌گذرد. وی همچنین در خصوص خرم‌آباد دوره قاجار می‌گوید، این شهر در ضلع شمال غربی قلعه قرار گرفته و جمعیت آن به صورت تقریبی هزار خانواده است.[۳۴]
از دیگر نکاتی که راولینسون به آن اشاره می‌کند وجود یک مناره آجری به سبک دوره سلجوقی با سنگ نوشته‌ای موجود در پای آن است. نوشتار روی این سنگ نشان می‌دهد که مربوط به شجاع‌الدین خورشید اتابک لر کوچک است. راولینسون همچنین تأیید می‌کند که شاپورخواست نام باستانی شهر خرم‌آباد بوده و در خصوص موقعیت شهر بر روی نقشه‌های باستانی چنین می‌گوید:[۳۴]
مسیر ما از دزفول تا خرم‌آباد به طرف شمال بود با ۳ یا ۴ درجه انحراف به شرق، در حالی که من قبلاً آن را از روی نقشه ۲۲ درجه از شمال به طرف غرب محاسبه کرده بودم. نتیجه‌گیری من این است که محل خرم‌آباد بر تمام نقشه‌هایی که تاکنون به چاپ رسیده اشتباه درج گردیده‌است و متأسفم که در توقف کوتاه خود نتوانستم موقعیت دقیق آن را از روی ستاره‌ها معلوم کنم.
دوره پهلوی[ویرایش]
ساختمان‌های اطراف فلکالافلاک، بنا شده در دوره پهلوی[۳۵]
اعدام سران عشایر در خرم‌آباد، هم‌زمان با آغاز حکومت رضاشاه پهلوی
شهرداری خرم‌آباد در زمستان ۱۳۰۵ و هم‌زمان با ورود نیروهای نظامی به شهر و شکست عشایر تشکیل شد و نخستین انجمن شهر نیز در سال ۱۳۰۶ متشکل از ۷ نفر تشکیل شد.[۳۲][۳۶] ساختمان میرمِلاث در سال ۱۳۱۴ و به منظور استقرار شهرداری خرم‌آباد ساخته شد. این ساختمان در شمال شهر و در دامنه‌ای با شیب نسبتاً زیاد ساخته شد، دلیل نامگذاری آن به کاری‌گیری نقاشی‌های بدست آمده از غاری در نزدیکی خرم‌آباد با همین نام بود. ساختمان میرملاث پس از جابجایی شهرداری خرم‌آباد به ساختمان دیگری، به وزارت فرهنگ پهلوی تحویل شد و پس از مرمت، نگارخانه‌ای در آن برپا شد. این ساختمان در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.[۳۷]
در دوران پهلوی ساختمان‌هایی جهت اصطبل و سربازخانه و ستاد لشکر ۵ ارتش در محدوده حصار ۱۲ برجی و قلعه فلکالافلاک احداث گردید که دو ساختمان از مجموعه ساختمان‌های مذکور در محوطه سپاه باقی مانده‌است و ساختمان دیگر که معروف به ساختمان اصطبل بود در سال ۱۳۷۸ توسط سپاه پاسداران تخریب گردید.[۳۵]
- شورش لرستان
در آغاز حکومت رضاشاه پهلوی خرم‌آباد نقش پررنگی در شورش علیه نیروهای حکومتی داشت. دلیل این شورش دستگیری عده‌ای از عشایر به جرم راهزنی بود. پس از دستگیری راهزنان اعلام عفو عمومی شد و هنگامی که آنان سلاح خود را تحویل دادند برخی سران عشایر دستگیر و اعدام شدند. این رویداد باعث شورش در لرستان شد. شدیدترین درگیری میان مردم لر و نیروهای حکومت مرکزی در تنگه‌ای به نام زاهدشیر در دوازده کیلومتری شمال خرم‌آباد صورت گرفت. پس از یک سلسله درگیری گسترده در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۰۲ خرم‌آباد به دست نیروهای حکومت پهلوی اشغال شد. شکست مردم لر با تبلیغات گسترده در سطح کشور توأم شد.[۳۸]
پس از فتح خرم‌آباد چندتن از سران عشایر بر خلاف آنچه عفو عمومی اعلام شده بود اعدام شدند. سرکوب مردم لر توسط سپهبد احمد امیراحمدی مورد تقدیر رضاشاه قرار گرفت. اقدام حکومت مرکزی در نقض عفو عمومی و اعدام سران عشایر باعث شورش مجدد در منطقه لرستان شد. این شورش با محاصره خرم‌آباد در بهار ۱۳۰۳ آغاز شد. با آغاز فصل بهار و بازگشت ایل‌های لر از شمال خوزستان به مرکز لرستان، درگیری مسلحانه با نیروهای حکومت مرکزی از سر گرفته شد. در این سال سپهبد محمد شاه‌بختی فرماندهی تیپ پیاده لشکر غرب را بر عهده داشت. علی‌رغم اینکه احمدی خواهان سرکوب بیشتر لرها بود شاه‌بختی در پی دفاع از مواضع نیروهای حکومتی بود.[۳۸]
سرانجام در ۹ اردیبهشت همان سال در حالی که امیراحمدی فرماندهی را بر عهده داشت خرم‌آباد توسط هواپیما بمباران شد و پس از یک رشته درگیری میان مردم لر و نیروهای حکومت مرکزی در ۱۵ خرداد ۱۳۰۳ بار دیگر خرم‌آباد توسط نیروهای دولتی اشغال شد. امیراحمدی پس از پیروزی در پی سرکوب بیشتر مردم لر بود اما رضاشاه در تاریخ ۱۹ مرداد همان سال با ارسال تلگرافی دستور اعلام عفو عمومی را صادر کرد.[۳۸]
- فعالیت‌های سیاسی
از احزاب فعال در خرم‌آباد هم‌زمان با حکومت پهلوی می‌توان به فعالیت حزب توده ایران، کمیته محلی شهرستان خرم‌آباد اشاره کرد. پس از حدود یکسال فعالیت این حزب در خرم‌آباد با دستور فرمانده لشکر لرستان فعالیت این کمیته غیرقانونی اعلام شد. در جریان وقایع بهمن ۱۳۲۷ و تیراندازی به محمدرضا پهلوی برخی اعضای کمیته توده خرم‌آباد نیز دستگیر شدند. پس از این رویداد تمامی فعالیت‌های حزب توده و کمیته خرم‌آباد به صورت مخفی ادامه پیدا کرد.[۳۹] حزب توده در خرم‌آباد بین سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۲ حدود ۱٬۰۰۰ عضو داشت.[۴۰] از نشریه‌های آزاد چاپ شده در این دوره می‌توان به نشریه لرستان آینده اشاره کرد که این نشریه نیز زیر نظر اعضای حزب توده خرم‌آباد اداره می‌شد.[۴۱]
در ۱۵ بهمن ۱۳۳۰ برخی اعضای حزب توده خرم‌آباد با تجمع در سبزه میدان به سمت پادگان ارتش در اطراف قلعه فلکالافلاک به راه افتادند. این تجمع باعث تیراندازی دژبانان ارتش به سوی مردم و زخمی شدن چندین تن شد. پس از آن چندتن از اعضای ارشد کمیته خرم‌آباد را در دادگاهی نظامی در کرمانشاه محاکمه کردند.[۴۲]
دوره جمهوری اسلامی[ویرایش]
- جنگ ایران و عراق
طی دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق، استان لرستان به دلیل همسایگی با سه استان مرزی در غرب و جنوب غربی ایران از نظر سوق‌الجیشی دارای اهمیت بود. خرم‌آباد نیز به دلیل قرارگیری در مسیر شمال به جنوب و موقعیت راهبردی بارها مورد حملات هوایی و موشکی از سوی ارتش عراق گرفت. نخستین حمله هوایی به شهر خرم‌آباد در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۶۱ صورت گرفت،[۴۳] در پی این حمله هوایی که مناطق مسکونی شهر را هدف قرار داد ۳۶ نفر کشته و ۳۰۰ نفر زخمی شدند.[۴۳]
در مجموع شهر خرم‌آباد ۱۴۰ بار مورد حمله هوایی و موشکی قرار گرفته و ۲۳۵۴ نفر در اثر این حملات کشته شدند.[۴۴] خرم‌آباد پس از شهرهای آبادان، اهواز، دزفول و ایلام پنجمین شهر ایران با بیشترین دفعات بمباران است.[۴۴] برخی برآوردها حاکی از آن است که لرستان از نظر حجم مالی، دومین استان خسارت دیده در طول جنگ ایران و عراق بوده‌است.[۴۵]
- تظاهرات
تظاهرات خرم‌آباد اشاره به رویدادهای پیرامون هفتمین اجلاس دفتر تحکیم وحدت در خرم‌آباد دارد. در مرداد ماه سال ۱۳۷۹ مسئولین دفتر تحکیم وحدت از استانداری لرستان درخواست مجوز جهت برگزاری هفتمین جلسه این سازمان دانشجویی را کردند.[۴۶] پس از موافقت مسئولین وقت استانداری لرستان این جلسه در تاریخ چهارشنبه دوم شهریور ۱۳۷۹ و با پیام محمد خاتمی رئیس‌جمهور پیشین ایران در خرم‌آباد آغاز شد.[۴۷]
پس از آغاز اجلاس عده‌ای لباس شخصی با تظاهرات و ایجاد تنش سعی در برهم زدن اجلاس را داشتند. این تنش‌ها تا روز سوم برگزاری اجلاس ادامه داشت و در این بین از سخنرانی برخی سخنرانان مدعو ممانعت به عمل آمد. با ادامه تنش از سوی افراد لباس شخصی حزب مشارکت خرم‌آباد در تاریخ پنجم شهریور ۱۳۷۹ با صدور بیانیه‌ای از هواداران خود درخواست کرد تا در حمایت از دفتر تحکیم وحدت تجمع کنند. این تجمع در نهایت باعث درگیری میان لباس شخصی‌ها و نیروهای امنیتی و هواداران دفتر تحکیم وحدت شد.[۴۷]
جغرافیا[ویرایش]
اقلیم[ویرایش]
نقشه‌های اقلیمی و بارشی ایران
شهر خرم‌آباد ششمین مرکز استان پر بارش در ایران است.[۳]
خرم‌آباد مرکز شهرستان خرم‌آباد و استان لرستان است. این شهرستان از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان بروجرد، از شرق به شهرستان‌های دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب به شهرستان‌های دوره و پلدختر محدود می‌شود. خرم‌آباد در مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی و در ارتفاع ۱۱٬۴۷۸ متری از سطح دریا قرار دارد. این شهر دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای معتدل و نیمه مرطوب است، و دارای میزان بارندگی بسیار، خصوصاً در بهار می‌باشد. وجود منابع آب‌های زیر زمینی و چشمه‌های درون شهر از نکات قابل توجه در جغرافیای شهر خرم‌آباد است.[۴۸]
میانگین دما و بارش برای آب و هوای خرم‌آباد
منبع: سرویس اطلاعاتی آب و هوای جهان[۴۹] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
تقسیمات کشوری[ویرایش]
استان ششم
طبق قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۶ آبان ۱۳۱۶ ایران به شش استان تقسیم می‌شد که خرم‌آباد در استان غرب قرار داشت. چندی بعد در تاریخ ۳ بهمن همان سال تعداد استانها از شش به ده استان تغییر یافت. طبق این تغییرات که تا سال ۱۳۲۷ پایدار بود خرم‌آباد بخشی از استان ششم بود. در سال ۱۳۴۴ و طبق تقسیمات تازه خرم‌آباد بخشی از استان خوزستان به‌شمار می‌رفت که لرستان و خرم‌آباد به عنوان فرمانداری کل اداره می‌شد[۵۰] پس از آن استان لرستان کنونی از استان خوزستان جدا شده و خرم‌آباد به عنوان مرکز این استان تعیین شد.
- موقعیت جغرافیایی
 | اراک | بروجرد | کرمانشاه | |
الیگودرز |  | ایلام | ||
 خرم‌آباد  | ||||
 | ||||
اصفهان | اندیمشک | پل دختر |
موقعیت طبیعی[ویرایش]
- جنگل‌ها
جنگل‌های بلوط، منطقه نوژیان، در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شرق شهر خرم‌آباد[۵۱]
شهرستان خرم‌آباد دارای بیش از ۵۰۰ هزار هکتار مرتع است که بیش از ۴۰۰ هزار هکتار از این مراتع از مراتع جنگلی است.[۵۲] حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مساحت استان لرستان پوشیده از جنگل است که این جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس از با ارزش‌ترین ذخایر جنگلی جهان است. مهم‌ترین گونه گیاهی در جنگل‌های لرستان بلوط است که این درختان نقش فوق‌العاده اکولوژیستی دارند و منابع مهمی برای حفظ آب و خاک محسوب می‌شوند. جنگل‌های لرستان از سال ۱۳۸۸ دچار بیماری و خسارت شده‌اند که بخشی از این بیماری متوجه عوامل انسانی و بخشی نیز به دلیل عوامل بیولوژیکی است و تاکنون تحقیقاتی در این زمینه انجام نشده‌است.[۵۳]
تغییر اقلیم و وجود پدیده گرد و غبار، افزایش درجه حرارت، تغییر بارش‌ها از برف به باران و عدم تعادل در پراکنش بارندگی‌ها موجب تشدید خشکسالی و نابودی بلوط لرستان شده‌است. ۷۰ درصد علل بیماری خشکسالی تشخیص داده شده‌است.[۵۴]
- رودخانه
رودخانه درون‌شهری خرم‌آباد به نام خرم‌رود از به هم پیوستن دو رود دیگر در مرکز شهر به وجود آمده‌است. یک رود از سمت شرق به شهر وارد شده و رود دیگر از سمت شمال به شهر وارد می‌شود و در نزدیکی پل صفوی در مرکز خرم‌آباد به هم می‌پیوندند و خرم‌رود را تشکیل می‌دهند. نام قدیمی این رودخانه گلال بوده و در زبان لری به معنی رودخانه است.
از سال ۱۳۸۷، شهرداری خرم‌آباد در حال ساماندهی و لایروبی این رودخانه است اما همچنان وضعیت آن مطلوب نیست.[۵۵]
- کوه‌ها
خرم‌آباد یک شهر کوهستانی است و در میان یک دره شکل گرفته‌است. اطراف خرم‌آباد را کوه‌هایی با شرایط تقریباً یکسان مسدود کرده‌است و تنها نقطه جنوبی شهر در دشتی به نام کُرِّگاه شرقی قرار گرفته‌است. این شهر از شمال به مخمل‌کوه، از غرب به سفیدکوه و از شرق به کوه مدبه محدود می‌شود. هم‌اکنون طرحی در حال اجرا بر روی کوه مدبه در شرق خرم‌آباد که شامل ایجاد مسیر دسترسی آسفالت، فضای سبز، هتل و باغ‌وحش می‌باشد.[۵۶]
سراسرنمای خرم‌آباد از فراز کوه مدبه (بام لرستان)
مردم‌شناسی[ویرایش]
تغییرات جمعیت شهر خرم‌آباد[۵۷]
جمعیت شهر خرم‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران برابر با ۳۴۸٬۲۱۶،[۱][۲][۵۸] جمعیت شهرستان خرم‌آباد برابر با ۵۲۱٬۹۶۴ نفر[۱] نفر و مساحت شهر ۶٬۲۳۳ متر مربع است. اهالی خرم‌آباد جزئی از مردم لر به‌شمار می‌آیند. خرم‌آباد بزرگترین شهر لرنشین ایران است.[۵۹]
- رشد جمعیت
نرخ رشد جمعیت شهر در سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ خورشیدی ۴٫۴ درصد و به جمعیت شهر ۲۰۹۰۲ نفر افزوده شد طی سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵، تعداد ۴۵۳۳۴ نفر به جمعیت شهر اضافه شد و در سال ۱۳۵۵ جمعیت شهر به ۱۰۴۹۱۲ نفر رسید. در این دوره جمعیت خرم‌آباد دارای رشد متوسطی برابر ۸٫۵ درصد بوده‌است. در سال ۱۳۶۵ جمعیت شهر بالغ بر ۲۱۳۹۶۰ نفر بود.[۶۰]
رشد جمعیت در شهر خرم‌آباد به عوامل متعددی وابسته بوده که مهم‌ترین آن‌ها مهاجرت و رشد طبیعی است. آمارها نشان می‌دهد که جمعیتی در حدود ۲۲۸۱۰ میان سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ خورشیدی به این شهر مهاجرت و در آن ساکن شده‌اند که ۴۶٫۵ درصد آنان از سایر استانها، ۲۸٫۶ درصد از شهرستان‌های دیگر استان لرستان و ۲۳٫۷ درصد از آبادی‌های شهرستان وارد شهر شده‌اند. این روند مهاجرت در سال‌های اخیر شتاب بیشتری گرفته‌است و این مهاجرت دلایل مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به وجود مراکز اقتصادی، سیاسی، نظامی در خرم‌آباد و وضعیت نامطلوب امکانات در سایر مناطق شهری و روستایی شهرستان اشاره کرد.[۶۰]
یکی دیگر از عوامل رشد جمعیت قرارگیری روستاهای اطراف در محدوده شهر است. خرم‌آباد در مسیر توسعه فیزیکی روستاهای متعددی را در خود جذب کرده بگونه‌ای که اکنون بخشی از شهر محسوب می‌شوند. روستاهای پشته سپهوند و پشته حسین‌آباد از دهستان کرگاه شرقی در سال ۱۳۵۵ به خرم‌آباد پیوستند این روند با پیوستن اسبستان، دره گرم و فلک‌الدین به محدوده قانونی شهر ادامه یافت روستای مذکور در هنگام الحاق حدود ۱۴۹۴۶ نفر به جمعیت شهر افزوده‌اند که هم‌اکنون با توجه به توسعه این محله‌ها جمعیت بیشتری را در خود جای داده‌اند.[۶۰]
جهت برآورد جمعیت شهر خرم‌آباد در سال ۱۴۰۰ از ۳ پیش‌فرض استفاده شده‌است که عبارتند از:[۶۰]
- جمعیت شهر با نرخ رشد فعلی رشد خواهد کرد.
- رشد جمعیت کاهش خواهد یافت و با نرخ ۲٪ رشد جمعیت صورت خواهد گرفت.
- رشد جمعیت شدیدتر خواهد شد و نرخ رشد جمعیت معادل ۳٪ خواهد بود.
با در نظر گرفتن پیش‌فرض اول جمعیت شهر خرم‌آباد در سال ۱۴۰۰ به مرز ۵۰۰ هزار نفر خواهد رسید. در پیش‌فرض دوم جمعیت شهر خرم‌آباد در سال ۱۴۰۰، ۴۴۷۵۸۱ نفر خواهد شد و در پیش‌فرض سوم جمعیت شهر به ۵۷۲ هزار نفر خواهد رسید.[۶۰]
| مردان | سن | زنان |
|---|---|---|
| ۷٬۸۰۲ | ۶٬۵۷۲ | |
| ۲٬۴۴۵ | ۲٬۳۹۲ | |
| ۳٬۵۹۷ | ۴٬۰۱۵ | |
| ۶٬۴۹۷ | ۶٬۰۷۳ | |
| ۹٬۴۳۰ | ۸٬۲۰۷ | |
| ۹٬۴۹۹ | ۹٬۳۰۹ | |
| ۱۲٬۰۳۱ | ۱۲٬۱۵۷ | |
| ۱۳٬۴۰۱ | ۱۳٬۷۹۶ | |
| ۱۶٬۶۴۰ | ۱۷٬۴۹۷ | |
| ۲۳٬۳۱۷ | ۲۳٬۷۸۲ | |
| ۲۳٬۷۰۱ | ۲۳٬۰۴۴ | |
| ۱۶٬۴۹۳ | ۱۵٬۵۹۰ | |
| ۱۱٬۹۴۰ | ۱۱٬۲۸۶ | |
| ۱۲٬۱۲۷ | ۱۱٬۳۰۵ |
اقوام[ویرایش]
توزیع جغرافیایی مناطقی که در آن‌ها به زبان لری سخن گفته می‌شود. لری خرم‌آبادی گویش اصلی ساکنان خرم‌آباد است.
ساکنان خرم‌آباد را می‌توان به‌طور کلی بخشی از مردم فِیلی به‌شمار آورد. فیلی‌ها خود بخشی از مردم لر به‌شمار می‌آیند[۶۲][۶۳][۶۴]علی‌اکبر دهخدا و دانشنامه ایرانیکا نیز مردم خرم‌آباد را بخشی از طوایف فیلی معرفی می‌کنند.[۶۳][۶۵][۶۶] عمده جمعیت خرم‌آباد از مردمان لر هستند. همچنین عده‌ای از طوایف لک هم در این شهر ساکن هستند.[۶۷] برخی ایل‌های ساکن خرم‌آباد مانند باجلوندها[۶۸][۶۹] و بیرانوندها[۶۹] از موصل به لرستان آمده‌اند.[۶۹][۷۰][۷۱]
گویش خرم‌آبادی[ویرایش]
لری خرم‌آبادی گویش اصلی ساکنان خرم‌آباد و یکی از گویش‌های اصلی زبان لری است[۷۲][۷۳] خرم‌آباد یکی از مراکز مهم گویشوران لری شمالی است.[۷۴] این گویش نزدیکترین گویش زبان لری به زبان کردی است[۷۴] و با لکی و کردی جنوبی به عنوان همسایگان قدیمی در عین تفاوت دارای قرابتهای زبانی بسیاری است.[۷۲] ۷۸ درصد واژگان میان لری خرم‌آبادی و لکی مشترک هستند.[۷۲]
اقلیت‌های مذهبی[ویرایش]
- یهودیان
ورود یهودیان به خرم‌آباد به سال ۸۰۰ هجری قمری بازمی‌گردد. قبل از سال ۱۲۸۸ جمعیت خرم‌آباد ۱۵ هزار نفر و خانه‌های مهم این شهر هفتاد و دو عدد بوده که از این تعداد ۳۰ دستگاه از عمارت‌های مهم به یهودیان این شهر اختصاص داشته‌است. در دهه ۱۳۰۰ جمعیت یهودیان کاهش یافت در این دوره تقریباً تعداد یهودیان هزار نفر گفته شده‌است. تا قبل از خلع سلاح لرستان به دست علی رزم آرا، شهر خرم‌آباد دارای دو محله بزرگ به نام‌های، پشت بازار و درب دلاکان بود، یهودیان خرم‌آباد در محله درب دلاکان و در کوچه‌ای که به کوچه یهودیان شهرت داشته ساکن بوده‌اند. مشاغل عمده یهودیان در خرم‌آباد، بزازی، باغداری، زرگری و طبابت بوده‌است.
گورستان یهودیان خرم‌آباد در منطقه‌ای به نام گورجیدو (گورستان جهودان) در کنار حوض موسی قرار داشته‌است، این گورستان امروز به محله‌ای مسکونی به نام کوی فلسطین تبدیل شده‌است. گویش یهودیان خرم‌آباد، گویش لری خرم‌آبادی بوده‌است. یهودیان در خرم‌آباد دارای چندین کنیسه، مدرسه و یک حمام عمومی مستقل بوده‌اند.[۷۵]
محله یهودی‌های خرم‌آباد بین خیابان فردوسی و حافظ در غرب شهر بوده‌است. ژاک دو مورگان حدود صدسال پیش جمعیت یهودیان را ۳۰ درصد کل جمعیت شهر می‌داند.[۳۳]مدرسه آلیانس که در ایران فعالیت می‌کرد و متعلق به فرانسوی‌ها بود نیز شعبه‌ای در محله یهودیان خرم‌آباد داشت.[۳۳]
- دراویش گنابادی
از دیگر اقلیت‌های مذهبی در خرم‌آباد می‌توان به دراویش گنابادی اشاره کرد.[۷۶] برخی پیروان این اقلیت مذهبی در خرم‌آباد به علت درویش بودن از کار خود برکنار شده‌اند.[۷۷] در مرداد ماه سال ۱۳۹۰ نیز اعلامیه‌هایی بر ضد دراویش گنابادی در سطح شهر خرم‌آباد توسط نیروهای بسیج منتشر شد.[۷۸]
اقتصاد[ویرایش]
اقتصاد خرم‌آباد بیشتر بر پایهٔ کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع دستی و تا حدودی صنایع کارخانه‌ای استوار است.[۷۹] پیش از انقلاب ۱۳۵۷، شهر خرم‌آباد روند رو به رشدی را طی می‌کرد و در خصوص اشتغال، ایجاد فرصت شغلی و کارگاه‌های فعال در شرایط خوبی قرار داشت به نحوی که کارخانه‌های نیرپارس که در سال ۱۳۶۵ به ماشین‌سازی لرستان تغییر نام داد،[۸۰] کارخانه پارسیلون، کارخانه صنایع چرم و پوست وابسته به کفش ملی،[۸۱] شرکت کشت و صنعت خرم‌آباد و شرکت ژنراتورسازی ایران از جمله کارخانه‌های فعال در خرم‌آباد بودند.
واحدهای صنعتی[ویرایش]
پس از انقلاب ۱۳۵۷ و خصوصاً پس از اتمام جنگ ایران و عراق وعده ساخت چند کارخانه بزرگ در شهر خرم‌آباد از سوی دولت‌های مختلف حکومت جمهوری اسلامی داده شده‌است که از آن جمله می‌توان به ساخت کارخانه سیمان، ساخت نیروگاه و ساخت مجتمع ۵۰۰ هزار تنی نورد اشاره کرد.[۸۲][۸۳] از صنایع فعال شهر می‌توان به شرکت صدر فولاد[۸۴] اشاره کرد.
- پتروشیمی
پتروشیمی خرم‌آباد
پتروشیمی خرم‌آباد در سال ۱۳۸۶ توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و با همکاری کنسرسیوم اسپانیایی تکنی مونت و نارگان بنیانگذاری شد.[۸۵] این پتروشیمی بخشی از خط لوله اتیلن غرب است. بزرگی این پتروشیمی ۱۳۰ هکتار است و مالکیت این مجتمع به‌طور کامل متعلق به شرکت پتروشیمی باختر است.[۸۵]حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت ایران در خرداد ۱۳۹۳ و پس از بازدید از پتروشیمی خرم‌آباد وعده ساخت یک شهرک صنایع پایین دستی را در کنار این مجتمع داد.[۸۶]
- نیروگاه سیکل ترکیبی
نیروگاه سیکل ترکیبی خرم‌آباد که عملیات ساخت آن از سال ۱۳۸۴ آغاز شده و همچنان ادامه دارد[۸۷] یکی از نیروگاه‌های ایران از نوع سیکل ترکیبی است. مالکیت این نیروگاه به‌طور مشترک متعلق به بنیاد مستضعفان[۸۸] و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا[۸۷] است.
سوخت اصلی نیروگاه خرم‌آباد گاز طبیعی است، ظرفیت اسمی آن ۹۸۰ مگاوات و ولتاژ خروجی آن ۴۰۰ کیلووات است. نیروگاه خرم‌آباد قابل توسعه به سیکل ترکیبی است.[۸۹]
مشکلات صنعت[ویرایش]
نرخ بیکاری در استان لرستان و همچنین شهر خرم‌آباد به عنوان بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر استان در سال ۱۳۹۱ معادل ۲۰/۴ درصد بوده‌است.[۹۰] این آمار با ۳/۳ درصد کاهش در سال ۱۳۹۲ به ۱۷/۱ درصد رسید[۹۱] و در بین سنین ۱۹ تا ۲۴ سال ۳۵/۵ درصد است.[۹۲]لرستان در پنج سال گذشته همواره در رتبه‌های نخست کشوری از نظر نرخ بیکاری قرار داشته‌است.[۹۳]
پس از انقلاب ۱۳۵۷ صنعت در خرم‌آباد به طرز چشم‌گیری دچار رکود شد، بسیاری از کارخانه‌های مهم شهر مانند کارخانه صنایع چرم و پوست،[۸۱] کارخانه پارسیلون،[۹۴] شرکت پرس ایران،[۹۵] یخچال‌سازی بوژان[۹۶] و دیگر کارخانه‌های شهر یا به دلیل خصوصی‌سازی یا به دلیل خروج از استان لرستان به تعطیلی کشیده شدند.
ساختار شهری[ویرایش]
شهرداری[ویرایش]
شهرداری خرم‌آباد، سازمانی است دولتی که در ۱۳۰۵ خورشیدی تأسیس شد[۹۷] و اداره شهر خرم‌آباد را به عهده دارد.[۹۸] این شهرداری هم‌اکنون شامل ۳ منطقه است.
نخستین شهردار این شهر روح‌الله‌خان والیزاده و نخستین رئیس انجمن نیز صادق جوادی بود.[۹۷] شهرداری خرم‌آباد در محل فعلی خیابان حافظ بر سر یک سه راهی قرار داشته‌است. پشت بنای شهرداری به کوه متصل است که شعاع گسترش آن را محدود کرده‌است. پیش از انقلاب ۱۳۵۷ مجسمه‌ای از رضا شاه بر بالای این ساختمان قرار داشت که پس از انقلاب آن را برداشتند. هم‌اکنون ساختمان شهرداری در مکان دیگری قرار دارد و از این ساختمان به عنوان نگارستان استفاده می‌کنند.[۹۹] در سال ۱۳۰۷ که رضاخان به خرم‌آباد سفر کرد شهرداری این شهر در محله شمشیرآباد که آن روزگار محسن‌آباد نام داشت قرار گرفته بود.[۹۹]
محله‌ها[ویرایش]
خرم‌آباد امروزی ۳۷ محله، ۹ کوی و ۵ شهرک دارد. از جمله قدیمی‌ترین محله‌های شهر می‌توان به محله پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر اشاره کرد که در غرب شهر و در نزدیکی فلکالافلاک قرار گرفته‌اند.[۳۱][۳۲] روند گسترش شهر پس از انقلاب ۱۳۵۷ دارای تغییراتی بوده که از آن جمله می‌توان به تبدیل گورستان جهودان در شرق شهر به محله‌ای مسکونی به نام کوی فلسطین اشاره کرد.[۷۵] این گورستان متعلق به اقلیت یهودیان شهر خرم‌آباد بوده و آثار باستانی این اقلیت از جمله حوض موسی نیز در این منطقه قرار دارد.[۷۵]
محله گل‌دشت از نظر وسعت بزرگترین محله شهر خرم‌آباد است و در جنوب این شهر واقع است. شمالی‌ترین محله شهر دره گرم و جنوبی‌ترین محله ماسور نام دارد.
شمشیرآباد محله ورودی از سمت شرق و مرکز شرکت‌های مسافربری و باربری است. بسیاری از اداره‌ها و سازمان‌های دولتی شهر در بلوار ۶۰ متری و بلوار مدیریت در شمال شهر قرار دارند. مرکزی‌ترین محله‌های شهر که مراکز خرید نیز در آن واقع است عبارتند از سبزه‌میدان، شهدا، چهار راه بانک، چهار راه فرهنگ و مطهری.
نمایی از مرکز شهر از فراز قلعه فلکالافلاک
پوشش درختان مرکز شهر
میدان گپ (بزرگ)، محله پشت بازار، هم‌زمان با جنگ جهانی دوم
مرکز و شمال شهر خرم آباد از قلعه فلکالافلاک
سلامت و بهداشت[ویرایش]
بیمارستان شهید رحیمی در خرداد ۱۳۹۲ به‌طور کامل بازسازی شد و هم‌اکنون در بخش‌های جراحی، اطفال، زنان و زایمان، داخلی، اعصاب و قلب دارای بخش‌های فوق تخصصی است.[۱۰۰]
خرم‌آباد دارای ده بیمارستان است که از این تعداد سه بیمارستان دولتی هستند.[۱۰۱]
بیمارستان شهید رحیمی، یک بیمارستان فوق تخصصی با ۲۴۰ تخت‌خواب است.[۱۰۰]
بیمارستان شهدای عشایر، دارای ۳۵۰ تحت خواب است.[۱۰۲]
بیمارستان تأمین اجتماعی، دارای ۲۵۶ تخت‌خواب است.[۱۰۳]
همچنین خرم‌آباد هشت بیمارستان خصوصی دارد که عبارتند از:[۱۰۴]
توحید، دارای ۹۶ تحت خواب است.
شفا، دارای ۱۰۰ تحت خواب است.[۱۰۵]
حاج کریم عسلی، دارای ۸۰ تحت خواب است که از این تعداد ۵۸ تحت خواب فعال است.[۱۰۶]
بیمارستان تخصصی زنان باختر، به صورت تخصصی به بیماری‌های زنان اختصاص دارد.[۱۰۴]
ایران، یک بیمارستان خصوصی در شرق شهر است.[۱۰۴]
بیمارستان کودکان شهید مدنی، به صورت تخصصی به خدمات دهی به گروه سنی کودکان اختصاص دارد.[۱۰۷]
بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی قلب، دارای ۸۷ تحت خواب است.[۱۰۸]
بیمارستان اعصاب و روان، در سال ۱۳۷۸ به بهره‌برداری رسید.[۱۰۹]
ایمنی[ویرایش]
- سازمان آتش‌نشانی
سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر خرم‌آباد در سال ۱۳۵۳ تنها با یک دستگاه کامیون مخصوص و دو نفر خدمه کار خود را آغاز کرد. این سازمان تا سال ۱۳۵۶ توانست یک ایستگاه مجهز در بلوار شریعتی تأسیس کند. هم‌اکنون این سازمان با ۲۰۵ نفر خدمه و کارمند و ۲۶ دستگاه خودروی سبک و سنگین و ۸ ایستگاه از مهم‌ترین سازمان‌های آتش‌نشانی در استان لرستان است.[۱۱۰]
مشکلات شهری[ویرایش]
- ترافیک و ناهمواری خیابان‌ها
بلوار شریعتی، شرق خرم‌آباد
از مهم‌ترین مشکلات شهری در شهر خرم‌آباد ترافیک در معابر این شهر است. مهم‌ترین دلیل این ترافیک عرض کم خیابانهای شهر به خصوص در خیابانهای حافظ و انقلاب است. این دو خیابان که مراحل تعریض آن‌ها با وقفه چند ساله روبرو شده تأثیر فراوانی در ترافیک مرکز و شمال شهر داشته‌است. از دیگر علل ترافیک در شهر نبود پارکینگ‌های مناسب و کافی است که همین امر باعث به وجود آمدن مشکلات مربوط به پارک خودرو به خصوص در مرکز شهر شده‌است.[۱۱۱]
ناسازگاری خیابانهای شهر با حجم تردد وسایل نقلیه مهم‌ترین عامل ترافیک شهری است که این مشکل در شهر خرم‌آباد نیز وجود دارد و پیش‌بینی‌های مناسب جهت آماده‌سازی خیابان‌ها به نسبت رشد جمعیت و تردد وسایل نقلیه صورت نگرفته‌است. مراکز اداری و قطب‌های صنعتی در نقاط شمال و جنوب خرم‌آباد قرار دارند که مردم ناچارند برای رسیدن به محل کار خود از مرکز شهر تردد کنند که این خود به ایجاد ترافیک سنگین در مرکز شهر دامن زده‌است.[۱۱۲]
برای ساماندهی ترافیک، طرح‌های مختلفی پیشنهاد شده‌است که از جمله آموزش فرهنگ ترافیک به مردم، سامانه کنترل هوشمند ترافیک،[۱۱۳] تعریض برخی خیابانهای شهر به دست کم ۳۶ متر و ساخت مونوریل اشاره کرد.[۱۱۲]
- آلودگی هوا
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، خرم‌آباد در سال ۲۰۱۴ میلادی در فهرست بیست شهر آلوده جهان از نظر وضعیت هوا قرار گرفته و طبق اعلام این سازمان آلودگی هوا در این شهر نسبت به قبل ۱۰ برابر بیشتر شده‌است. مهم‌ترین دلیل این آلودگی وجود ذرات معلق و آلاینده‌های مختلف بوده‌است.[۱۱۴] آلودگی هوای شهر خرم‌آباد از سوی سازمان حفاظت محیط زیست استان لرستان رد شده‌است.[۱۱۵]
- بافت شهری
هفت درصد مساحت خرم‌آباد را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد که مساحتی در حدود ۲۷۰ هکتار است.
مساحت بافت شهری در خرم‌آباد ۳٬۴۷۵ هکتار است.[۱۱۶] هسته نخستین شهر در کنار مراکز حکومتی و به‌طور خاص قلعه فلکالافلاک شکل گرفته و دارای جغرافیایی کوهستانی و ناهموار است. شکل‌گیری شهر نیز تحت تأثیر عوامل جغرافیایی صورت گرفته‌است، به این ترتیب که هر کجا دره‌ای که خرم‌آباد در آن شکل گرفته عرض بیشتری داشته شیب بافت مسکونی کم است و هر کجا عرض دره کم شده‌است شهر نیز تحت تأثیر آن باریک و کشیده شده‌است. عوامل محدودکننده‌ای مانند رودخانه و ارتفاعات پرشیب در ساختار شهر مؤثر بوده‌اند.[۱۱۷]
- بافت فرسوده
هفت درصد مساحت خرم‌آباد را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد.[۱۱۶] ۲۸ محله خرم‌آباد که مساحتی در حدود ۲۷۰ هکتار دارند بافت فرسوده محسوب می‌شوند.[۱۱۶] از جمله مشکلاتی که بافت فرسوده ایجاد می‌کند مشکلات اقتصادی و اجتماعی، چهره فیزیکی نامناسب، مشکلات زیست‌محیطی و امنیتی هستند. یکی از مشکلات عمده بر سر راه بازسازی بافت فرسوده در شهر خرم‌آباد قرارگیری این بافت در حاشیه شهر، محصور بودن به وسیله کوه‌های اطراف شهر، نبود مسیر دسترسی مناسب به دلیل کم عرض بودن معابر و نامناسب بودن خدمات شهری است.[۱۱۶]
- آرامستان‌ها
ورودی آرامستان صالحین
هم‌اکنون شهر خرم‌آباد دارای چهار آرامستان در چهار گوشه شهر است که عبارتند از سراب یاس،[۱۱۸] دره‌گرم،[۱۱۸] صالحین[۱۱۹] و آرامستان خضرنبی که محل دفن کشته‌شدگان انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق[۱۲۰] و یکی از قدیمی‌ترین آرامستان‌های خرم‌آباد است.[۱۲۱] وجود آرامستان‌های متعدد و ایجاد آرامستان‌های خانوادگی بدون مجوز در اطراف شهر یکی از مشکلات در ساختار شهری خرم‌آباد است. مهم‌ترین مشکل در مورد مدیریت آرامستان‌های شهر جلوگیری از تبدیل بدون مجوز زمین‌های کشاورزی به آرامستان است. دو گورستان دره‌گرم و سراب یاس در شمال و جنوب شهر خرم‌آباد بیشترین تغییر کاربری را دارند.[۱۱۸]
قدیمی‌ترین آرامستان در شهر خرم‌آباد، گورستانی در کنار مقبره امامزاده زید بن علی در مرکز شهر خرم‌آباد بود.[۱۲۲] این آرامستان در سال ۱۳۵۲ و توسط شهردار وقت خرم‌آباد علی‌محمد ساکی از میان شهر حذف شد. از دیگر آرامستان‌های قدیمی شهر می‌توان به گورستان دوبرادران اشاره کرد، این آرامستان متعلق به دوره قاجار و در محله‌ای به همین نام در مرکز شهر خرم‌آباد قرار داشت. آرامستان دیگری نیز در کنار آرامگاه باباطاهر بین محله درب باباطاهر و محله درب دلاکان قرار داشت. گورستانی در جنوب شهر خرم‌آباد و در کنار مناره آجری قرار داشت که به‌طور معمول مردگان ایل‌های بیرانوند و باجولوند در آن دفن می‌شدند و به گورستان پامنار مشهور بود. گورستان دیگری در محله کوروش در شرق شهر و یک گورستان دیگر متعلق به اقلیت یهودی ساکن خرم‌آباد بود که پس از انقلاب ۱۳۵۷ به محله‌ای مسکونی به نام کوی فلسطین تبدیل شد.[۱۲۲]
مراکز تفریحی[ویرایش]
شهر خرم‌آباد در دره‌ای خوش آب و هوا و پرآب قرار گرفته‌است. وجود چشمه‌های فراوان و آثار تاریخی متعدد باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای از دیدنی‌های طبیعی و تاریخی در شهر خرم‌آباد شده‌است. وجود دریاچه کیو، سراب‌ها و چشمه‌ها در کنار آثار تاریخی مانند قلعه فلکالافلاک، پل شاپوری، مناره آجری، سنگ نبشته و گرداب سنگی که خود مجموعه‌ای از آثار تاریخی و طبیعی است مجموعه‌ای بی‌نظیر را در شهر خرم‌آباد تشکیل داده‌است. در اطراف شهر خرم‌آباد نیز گردشگاه‌های بسیاری وجود دارد که از جمله آن‌ها پارک جنگلی شوراب در جنوب شهر و پارک جنگلی مخمل‌کوه در شمال شهر را می‌توان نام برد. خرم‌آباد را می‌توان یکی از شهرهای توریستی ایران دانست.[۱۲۳]
لاله‌های واژگون اطراف خرم‌آباد
مخمل‌کوه
پوشش گیاهی اطراف خرم‌آباد
فضای سبز[ویرایش]
دریاچه کیو
پارک زیبا کنار
خرم‌آباد دارای ۱۰ پارک درون‌شهری ویک تفرجگاه کوهستانی است که عبارتند از:
- پارک کوهستانی بام لرستان
- پارک شریعتی، خیابان گرین
- پارک کیو، در کنار دریاچه کیو
- پارک زیباکنار، میدان ساکی
- پارک معلم، خیابان ساحلی غربی
- پارک دانشجو، میدان دانشجو
- پارک بهشت، خیابان ساحلی بهشت
- پارک صخره‌ای پل انقلاب[۱۲۴]
- پارک مطهری سرچشمه[۱۲۵]
- پارک شهر، ساحلی غربی
- پارک زیتون، قاضی‌آباد
- پارک شقایق، میدان امام حسین
- پارک صخره‌ای، خیابان نواب صفوی[۱۲۶]
- پارک جنگلی شورآب
پارک جنگلی شورآب یک پارک طبیعی در جنوب شهر خرم‌آباد است. این پارک طبیعی در کیلومتر ۲۵ جاده خرم‌آباد به پلدختر واقع شده[۱۲۷] و دارای جاده دسترسی آسفالت، آلاچیق، و دیگر امکانات رفاهی است. پارک جنگلی شورآب به دلیل وجود درختان انبوه بلوط و آب هوای معتدل هر سال در فصل بهار گردشگران بسیاری را خود جذب می‌کند.[۱۲۸]
- پارک جنگلی مخمل‌کوه
پارک جنگلی مخمل‌کوه یک پارک طبیعی در شمال شهر خرم‌آباد است. مساحت این پارک ۵۰۰ هکتار است، پارک جنگلی مخمل‌کوه در مسیر خرم‌آباد به الشتر و در کیلومتر ۱۵ این جاده واقع شده و دارای جاده دسترسی آسفالت، آلاچیق، و دیگر امکانات رفاهی است.[۱۲۹][۱۳۰]
- پلاک کوبی درختان
درختان در معابر عمومی شهر خرم‌آباد دارای پلاک و کد شناسایی هستند و اطلاعات هر درخت در شهر خرم‌آباد از جمله محل درخت، قطر درخت، فرم درخت، نحوه آبیاری و درگیر بودن یا نبودن آن با شبکه برق توسط شهرداری خرم‌آباد جمع‌آوری و ثبت شده‌است. هدف از این کار جلوگیری از قطع درختان شهر و حفاظت از فضای سبز شهری است.[۱۳۱]
فرهنگ[ویرایش]
سینما[ویرایش]
سینما استقلال
فعالیت سینمای آزاد در خرم‌آباد به زمستان سال ۱۳۵۱ بازمی‌گردد. دفتر سینمای آزاد در میدان سعدی (شهدا) واقع بود و در زمینه برپایی جلسه‌های نمایش و برگزاری نمایش‌واره‌ها در خرم‌آباد فعالیت می‌کرد. نخستین جشنواره در سال ۱۳۵۲ و در تالارخانه پیشاهنگی توسط سینمای آزاد برپا شد.[۱۳۲]
خرم‌آباد هم‌اکنون دارای دو سینما است. قدیمی‌ترین سینمای این شهر استقلال نام دارد که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ با نام آزیتا فعالیت می‌کرد. این سینما فعالیت خود را در سال ۱۳۶۹ از سر گرفت.[۱۳۳]
در سال ۱۳۸۹ شش میلیارد ریال صرف بازسازی این سینما شد و امکانات مختلفی از جمله پخش صدای ساراند، لژ خانوادگی و امکانات سرمایشی و گرمایشی به آن افزوده شد.[۱۳۴] دومین سینما خرم‌آباد ارشاد نام دارد و در کنار سازمان ارشاد اسلامی شهر خرم‌آباد در میدان کیو واقع شده‌است.
سینما آریا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ در میدان ۶ بهمن (امام خمینی) شهر خرم‌آباد ساخته شد اما پیش از انقلاب در سال ۱۳۵۱ و در اثر آتش‌سوزی از بین رفت.[۱۳۵]
کتابخانه[ویرایش]
نخستین کتابخانه شهر خرم‌آباد متعلق به دبیرستان پهلوی است. این کتابخانه در سال ۱۳۱۴ تأسیس شده و تنها از یک اتاق برای نگهداری کتاب‌ها تشکیل شده بود. پس از مدتی این کتاب‌ها به کتابخانه دبیرستان تازه تأسیس نوبنیاد منتقل شد که از امکانات بهتری برخوردار بود. دیگر کتابخانه قدیمی شهر، کتابخانه حوزه علمیه خرم‌آباد است که با توجه به اینکه کتاب‌های این کتابخانه حوزوی و تخصصی بودند کمتر مورد استقبال عموم مردم قرار گرفته‌است.[۱۳۶]
نخستین کتابخانه عمومی شهر خرم‌آباد، کتابخانه پارک شهر است که توسط اداره فرهنگ و هنر خرم‌آباد تأسیس گردید. نام این کتابخانه کوروش کبیر بود.[۱۳۶] دو کتابخانه شخصی دیگر در شهر خرم‌آباد عبارتند از کتابخانه مهدی قاضی و کتابخانه محمدرضا والیزاده.[۱۳۷]
خرم‌آباد هم‌اکنون دارای پنج کتابخانه عمومی است. پروژه ساخت کتابخانه مرکزی این شهر از سال ۱۳۸۵ و با در نظر گرفتن بودجه ۳ میلیارد تومانی آغاز شده‌است. مراحل ساخت این کتابخانه تا پایان سال ۱۳۹۰ حدود ۶۰ درصد پیشرفت داشته‌است.[۱۳۸] نمایندگی شهر کتاب در خرم‌آباد، اوایل سال ۱۳۹۳ افتتاح شد. این مرکز که به برگزاری کارگاه‌های کتاب‌خوانی و جلسات نقد کتاب می‌پردازد، در خیابان علوی قرار دارد.[۱۳۹] از دیگر کتابخانه‌های شهر خرم‌آباد می‌توان به کتابخانه‌های زیر اشاره کرد:
- کتابخانه عمومی امام جعفر صادق
کتابخانه عمومی مطهری[۱۴۰]
کتابخانه عمومی حضرت مهدی[۱۴۱]
کتابخانه عمومی غدیر[۱۴۲]
کتابخانه عمومی هفده شهریور[۱۴۳]
رصدخانه[ویرایش]
رصدخانه کاسین، بام لرستان
رصدخانه کاسین که به گفته وبگاه رسمی آن مدرن‌ترین رصدخانه خاورمیانه است،[۱۴۴] در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا در شرق شهر خرم‌آباد و بر فراز قلعه کوه مدبه معروف به بام لرستان قرار گرفته‌است.[۱۴۵] از امکانات این مجموعه می‌توان به امکان اقامت ۱۰۰ ستاره‌شناس به صورت هم‌زمان در این رصدخانه اشاره کرد.[۱۴۶] یک پایگاه خبری ادعاهای این شرکت را به چالش کشیده و نوشته‌است: «رصدخانه کاسین خرم‌آباد نه فقط مدرن‌ترین رصدخانه خاورمیانه نیست، بلکه مدرن‌ترین رصدخانه ایران هم نیست و اصلاً مدرن هم نیست و حتی بلندترین هم نیست.»[۱۴۷]
سوگواری[ویرایش]
«آیین گِل» مراسمی است که مردم خرم‌آباد در سوگواری‌های مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداری‌های مذهبی انجام می‌دهند. در لری به این آیین خَه‌رَّه‌گیری نیز گفته می‌شود. خَه‌رّه به معنای گِل است.[۱۴۸][۱۴۹]
- سوگواری محرم
اجرای این آئین به دلیل کشته شدن حسین بن علی در روز عاشورا است و دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» موسوم است، شروع می‌شود. در روز هفتم محرم عزاداران حسین بن علی به حمام رفته و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند. از این روز به بعد، عده‌ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم جهت روشن کردن آتش می‌پردازند. عزادارانی که در گِل می‌افتند به کمک آتش خود را خشک می‌کنند. روز عاشورا، عزاداران فراخوانده شده با حضور در تکیه‌های محله و گل‌مالی کردن خود گرد آتش می‌ایستند تا از سرما محفوظ مانده و شروع به سینه زنی و عزاداری می‌کنند.[۱۴۹][۱۵۰]
گردشگری[ویرایش]
خرم‌آباد از سوی دفتر منطقه‌ای اسکان بشر سازمان ملل متحد به عنوان یک شهر نمونه گردشگری انتخاب شده‌است. این انتخاب به منظور اجرای طرح توسعه پایدار شهری بر مبنای گردشگری است. محور اجرای این طرح قلعه فلکالافلاک است و ساماندهی فضای اطراف این قلعه و همچنین طرح مرمت و حفاظت از سایر آثار باستانی سطح شهر خرم‌آباد نیز جزء این طرح محسوب می‌شود.
خرم‌آباد به عنوان نخستین شهر ایران به منظور اجرای این طرح از سوی دفتر منطقه‌ای اسکان بشر سازمان ملل متحد انتخاب گردیده و هزینه اجرای این طرح نیز ۷۰۰ هزار دلار اعلام شده‌است.[۱۵۱][۱۵۲][۱۵۳] خرم‌آباد همچنین در تعطیلات نوروز ۱۳۹۵ یکی از هفت شهر برتر ایران در جذب گردشگر بود.[۱۵۴]
چشم‌انداز بخشی از مرکز و شمال شهر خرم‌آباد
آثار تاریخی[ویرایش]
- فلکالافلاک
قلعه فلکالافلاک (دژ شاپوری) در شب
حیاط قلعه فلکالافلاک
قلعه باستانی فلکالافلاک یا دژ شاپورخواست که تاریخ ساخت آن به زمان ساسانیان بر می‌گردد از زمان قاجار به بعد به این نام خوانده می‌شود. فلکالافلاک بر فراز تپه‌ای در بلندترین نقطه شهر خرم‌آباد واقع شده‌است. نام قدیم آن دژ شاپورخواست بوده و بنای آن به دورهٔ ساسانیان می‌رسد این قلعه اکنون دارای ۸ برج است ولی در گذشته دارای ۱۲ برج بوده و به همین سبب به دوازده برجی نیز معروف است. در قسمت شمالی زیر قلعه، چشمه‌ای بنام گلستان جاری است ولی آب موردنیاز خود قلعه از چاهی به عمق ۴۰ متر که در میان قلعه وجود دارد، تأمین می‌شود. قلعه فلکالافلاک بر شهر خرم‌آباد کاملاً مشرف است و مساحت آن درحدود ۵٬۳۰۰ متر مربع است. فضای داخل آن به چهار تالار نسبتاً بزرگ حول دو حیاط و تعدادی تالار و اتاق، تقسیم شده‌است. این بنا در عهد فتحعلیشاه قاجار مرمت گردیده و برج مرتفعی به آن افزوده شده و از آن پس فلکالافلاک خوانده شده‌است.[۱۵۵][۱۵۶]
در اواخر دوره پهلوی از قلعه به عنوان موزه استفاده شد[۱۵۷] اما پس از انقلاب ۱۳۵۷ و پس از شروع جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۳ به منظور امنیت، اشیای موزه جمع‌آوری گردید و پس از جنگ با مرمت بخشی از بنا نمایشگاه عکس و سنگ و سفال افتتاح گردید، در سال ۱۳۷۶ موزه باستانشناسی افتتاح گردید ولی به علت ضعف در شرایط و امکانات مورد نیاز تا سال ۱۳۷۸ راه‌اندازی نشد. در همین سال بخش شمالی حیاط اول به چایخانه سنتی تبدیل گردید و در سال ۱۳۷۹ آزمایشگاه مرمت آن تجهیز و به بخش جنوبی حیاط اول به برج نوساز منتقل گردید، هم‌اکنون موزه مردم‌شناسی آن در بخش جنوبی حیاط دوم راه‌اندازی شده‌است.[۱۵۶][۱۵۷]
پس از انقلاب ۵۷، سپاه پاسداران با ایجاد یک پادگان نظامی در جنوب قلعه فلکالافلاک ضمن اشغال اطراف این بنای ملی در روند آزادسازی حریم قلعه و ثبت جهانی آن اخلال ایجاد کرده‌است.[۱۵۶]
سراسرنمای دژ شاپوری
- مناره آجری
منارهٔ آجری یکی از آثار باستانی شهر خرم‌آباد می‌باشد. این بنا با قدمتی در حدود ۹۰۰ سال در جنوب خرم‌آباد و در کنارهٔ شهر قدیمی شاپورخواست بر روی پایهٔ سنگی برپا شده و حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد. قطر سطح تحتانی آن ۵/۵ متر است و با پیمودن ۲۹ پلهٔ دَوَرانی می‌توان به بام مناره رسید. ظاهراً از آن برای هدایت کاروان‌هایی که به سمت شهر باستانی شاپورخواست می‌آمده‌اند استفاده می‌شده‌است.[۱۲۳]
- سنگ نبشته
سنگ نبشته (به لری: به‌رد نوه‌شته)، کتیبه‌ای است که نوشتاری به خط کوفی بر روی آن حک شده‌است در قسمت جنوبی شهر خرم‌آباد قرار دارد. این سنگ به صورت یک مکعب مستطیل تراشیده شده‌است و در روی آن راجع به سند مالکیت چرای دام‌های موجود در آن زمان، حک شده‌است. این سنگ‌نبشته به گونه‌ای ساخته شده‌است که چهار گوشه آن به سوی آثار باستانی پل شکسته، منارهٔ آجری، فلکالافلاک و حوض موسی نشانه رفته‌است. این سنگ ریشه در کوه دارد و در چند سال اخیر به علت توسعه بلوار شریعتی خرم‌آباد برش داده و جابجا شده‌است.
- پل شکسته
پل شاپوری
پل شکسته یا پل شاپوری (به لری: طاقه پیل اِشکه‌سه)، یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان محسوب می‌شود و در ضلع جنوبی قلعه فلکالافلاک در جنوب شهر خرم‌آباد واقع شده‌است. پل شاپوری عامل ارتباط غرب استان لرستان امروزی با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده‌است. این پل هم‌اکنون ویرانه‌ای بیش نیست. این پل در زمان خود از شاهکارهای معماری به حساب می‌آمده و دارای ۲۸ طاق یا دهانه بوده اما امروز تنها ۶ طاق آن به جای مانده‌است. پل شاپوری در راستای غربی -شرقی با ارتفاع ۱۶ متر ساخته شده‌است و در دهانه پرطاق موج شکن‌هایی لوزی شکل برای کاهش تخریب سیل تعبیه شده‌است.[۱۵۸]
- گرداب سنگی
گرداب سنگی (به لری: گِردآو به‌ردینه)، یکی از آثار تاریخی بر جای مانده از دوره ساسانیان در شهر خرم‌آباد است. گرداب سنگی در مرکز شهر خرم‌آباد و در میان بافت قدیمی شهر در کنار میدان تختی واقع شده‌است. بنای گرداب سنگی دایره‌ای شکل و به دور چشمه‌ای با استفاده از سنگ و ساروج ساخته شده‌است تا آب خارج شده از چشمه را ساماندهی کرده و سپس از طریق کانال آب چشمه را به نقاط مختلف شهر باستانی شاپورخواست منتقل کند.[۱۲۳]
حمام گپ[ویرایش]
نوشتار اصلی: حمام گپ (خرم‌آباد)
حمام گپ یکی از بناهای تاریخی شهر خرم‌آباد و مربوط به دوره صفویه است که در مجاورت خیابان حافظ این شهر واقع شده‌است. این اثر تاریخی در هفدهم خرداد ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در حال حاضر این بنا به بخش خصوصی واگذار شده‌است و به عنوان یک مجموعه پذیرایی و فرهنگی در شهر خرم‌آباد فعالیت خود را ادامه می‌دهد.
نقشه جای‌های دیدنی[ویرایش]
"برای مشاهدهٔ هر یک از مکان‌ها، بر روی اعداد روی نقشهٔ شهر خرم‌آباد، کلیک کنید."
