احمد شاملو محتویات سرگذشت زمینه‌های فعالیت دیدگاه‌های شاملو کارنامه جوایز پانویس منابع جستارهای وابسته[۱] پیوند به بیرون منوی ناوبریووغم کوچه، غم نان؛ نگاهی به نامه‌های شاملو به ع. پاشاییدرگاه اینترنتی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانینگاه کنید به: بیانیه کانون نویسندگان ایران به مناسبت دهمین سالگرد درگذشت احمد شاملو"انسان گرایی" ویژگی مشترک شعر شاملو، لویی آراگون و ناظم حکمت. ۱۳۸۶/۰۵/۰۱روزگاری احمد شاملو. روزنامه اعتماد ملی. شماره ۹۸۰| ۷/۵/۸۸با هرمز علیپور. خبرگزاری دانشجویان ایران. ۱۳۹۱/۰۱/۲۹تأثیر شاملو بر شعر امروز بیش از نیماست«جهان سوم، جهان ما»«اگر گلشیری بود...»خبرگزاری ایسنا%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B4%D8%AFسالگرد درگذشت شاملو با حضور نیروهای امنیتی برگزار شد، دویچه‌ولهمراسم سالگرد شاملو برگزار نشد، عصر ایرانمزار احمد شاملو تخریب شد، خبرگزاری مهربیانیهٔ کانون نویسندگان ایران«ماموران امنیتی برای دومین سال پیاپی مانع برگزاری سالمرگ احمد شاملو شدند»«بازداشت شهروندان و ممانعت از برگزاری مراسم سالگرد درگذشت احمد شاملو»«نیروهای امنیتی از برگزاری مراسم سالگرد مرگ احمد شاملو جلوگیری کردند»دستغیب، عبدالعلی. نقد آثار احمد شاملو. چاپ پنجم ۱۳۷۳ ص ۶لنگرودی، شمس. رستگاری شاملو در شعر منثور بود. گفتگو با روزنامه فرهیختگان ۱۹/۹/۸۸تارنمای مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی«پرفروش‌های کتاب کودک ونوجوان در طرح «تابستانه کتاب»»فرهنگ‌خانه، سامانه خبری تحلیلی فرهنگ، هنر و ادبیات. سه شنبه، ۱۸ آبان ۱۳۸۹میراث شاملو سرگردان میان سه ناشر؛ ثالث، ورجاوند و نگاه، ایلناتارنمای دفتر شعر جواندقایقی از سخنرانی شاملو در دانشگاه برکلیدر واقع آنچه به قیام کاوه تعبیر می‌شود، کودتایی ضدانقلابی برای بازگرداندن اوضاع به روال استثماری گذشته بودهآشفته بازارِ ادبیاتِ فارسی: نگاهی به عقاید احمد شاملو دربارهٔ شاهنامه و شخصیت‌های اسطوره‌ایانتقاد جلال خالقی مطلق از دیدگاه‌های شاملو درباره ی فردوسیواکنش خرمشاهی به نقدهای «حافظ به روایت کیارستمی»شاملو و حافظ شیراز. ماهنامه تجربه. شماره ۵، مهر ۱۳۹۰دفتر نظارت بر حفظ و نشر آثار احمد شاملو«شاعران و نویسندگان ایران»«کانون نویسندگان، ۱۳ آذر را روز مبارزه با سانسور اعلام کرد»«گوهران پاییز و زمستان ۱۳۸۴ شماره ۹ و ۱۰ (ویژه نامه شاملو)»نیمه پنهان: سیمای کارگزاران فرهنگ و سیاست، انتشارات مؤسسهٔ کیهان، جلد هشتمبانک اطلاعات نویسندگان، سایت جشن کتاب«کتاب چو روح آب (هنر پارینه) اثر سیروس شاملو - هنر پارینه و ماهابه | با تخفیف | 30بوک»فایل صوتی احمد شاملوعکسهایی از احمد شاملو در سفر به شمال ایراناشعار احمد شاملووبگاه رسمی احمد شاملووبگاه احمد شاملوبنیاد شاملومقاله iranchamber درباره احمد شاملودرباره شیوه نگارش بدیع شاملومتن سخنرانی شاملو در دانشگاه برکلیشاملو شاعر بزرگ آزادی، در وبگاه استیگ داگرمنصفحهٔ معرفی شاملو در شبکهٔ آموزش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایرانسال‌شمار زندگی احمد شاملو از وبگاه احمد شاملومجموعه دسته‌بندی شده بر اساس دفتر شعر از احمد شاملوشاملو و سینمااحمد شاملو؛ صدا و هوای تازهٔ روزنامه‌نگاریترجمه‌ها و بازنویسی‌های بحث‌برانگیز احمد شاملومیراث پردردسر احمد شاملوبایگانی هفته‌نامهٔ کتاب جمعهانتشار شاملوشناسیفیلم مستند درباره احمد شاملواطلاعات در کتابخانۀ ملی فرانسه BNFWorldCat Identities2567622n858040270000 0001 0863 080611886705991608033686246cb12452868g(داده‌ها)4c9defee-2608-48b5-af61-3b5b836e5a61وووو
منوچهر آتشیآریا آریاپورم. آزاداحمدرضا احمدیمهدی اخوان ثالثبهرام اردبیلیپرویز اسلام‌پورمحمدرضا اصلانیبیژن الهیقیصر امین‌پورمنصور اوجیهوشنگ ایرانیعلی باباچاهیرضا براهنیبیژن جلالیهوشنگ چالنگیاحمدرضا چه‌کنینصرت رحمانیاسماعیل خویییدالله رؤیاییمحمدعلی سپانلوسهراب سپهریفرامرز سلیمانیاحمد شاملواسماعیل شاهرودیشهرام شاهرختاشمحمود شجاعیمحمدرضا شفیعی کدکنیمحمد شمس لنگرودیمنوچهر شیبانیطاهره صفارزادهگلرخسار صفی‌اواهوشنگ صهبامحمدرضا عبدالملکیانحمید عرفانهرمز علی‌پورفروغ فرخزادمحمدرضا فشاهیمحمد مختاریضیاء موحدم. مؤیدفیروز ناجیهوتن نجاتنیما یوشیجکتیبه‌های فارسی باستانسنگ‌نبشته بیستونسنگ‌نبشته گنج‌نامهنقش رستمسنگ‌نبشته خشایارشا در ترکیهزندپازندیسن‌هاویسپردوندیدادهیربدستان و نیرنگستانیشت‌هاگاهاندین‌کردبندهشن هندیبندهشن بزرگگزیده‌های زادسْپَرَمنامه‌های منوچهردادِستان دینیگروایت‌های پهلوینامه تنسرشکند گمانیک ویچارپس دانشن کامگگُجَستَک اَبالیشزبور پهلویارداویراف‌نامهویرازگانزند وهمن یسنجاماسب‌نامهیادگار جاماسبیمنظومه بهرام ورجاوندشایست نشایستروایت امید اشوهشتانروایات آذرفرنبغ فرخزادانروایات فرنبغ سروشپرسشنیهامادگان هزار دادستانمینوی خرددانای مینوی خردیادگار بزرگ‌مهراندرزنامه آذرپاد مهراسپنداناندرز اوشنَر دانااندرز دانایان به مزدیسناناندرز خسرو قباداناندرز پوریوتکیشاناندرز دستوران به بهدیناناندرز بهزاد فرخ‌پیروزپنج خیم روحانیانداروی خرسندیخویشکاری ریدگاناندرز کنم به شما کودکانسودگر نسکانجیل زندهشاپورگانگنجینه زندگانرازانغول‌هانامه‌هازبور مانیکارنامه اردشیر بابکانیادگار زریرانخسرو و ریدگگزارش شطرنج شهرستان‌های ایرانشهرشگفتی و برجستگی سیستانماتیکان یوشت فریانماه فروردین روز خردادسورسخنفرهنگ پهلویفرهنگ اویم ایوکآیین‌نامه‌نویسیخودای‌نامگکتاب کاروندسنگ‌نوشته‌های دولتی در دوران ساسانیکعبه زرتشتسفال‌نوشته‌هاپوست‌نوشته‌هافلزنوشته‌هامهرهاسکه‌نوشته‌هادرخت آسوریخیم و خرد فرخ‌مردخردحنظله بادغیسیراتبه نیشابوریرودکیابن رومیابوحفص سغدیشهید بلخیمحمد پسر مخلد سگزیمحمد پسر وصیف سجزیمسعودی مروزیفیروز مشرقیبسام کردابوسلیک گرگانیآغاجی بخاراییابوسعید ابوالخیرابوالفتح بستیابوالفرج سگزیابوطاهر خسروانیرونقی بخاراییسپهری بخاراییبدیع بلخیبشار مرغزیابوالمؤید بلخیبُندار رازیبهرامی سرخسیبوالمثل بخاراییابواسحاق جویباریخبازی نیشابوریخجسته سرخسیخسروی سرخسیدقیقیرابعه بلخیابوالعباس ربنجنیابوشکور بلخیرودکیابوحفص سغدیشاکر جلابشهید بلخیعماره مروزیعنصری بلخیفردوسیمحمد عبده کاتبحکاک مرغزیمسعودی مروزیابوطیب مصعبیمعروفی بلخیابوزراعه معمریمعنوی بخارائیمنتصر سامانیمنجیک ترمذیمنطقی رازینصر بن منصورابوشعیب هرویطاهر چغانیکسایی مروزیعبدالله روزبه النکتییوسف عروضیابوالقاسم بشریاسینابوسعید ابوالخیرفخرالدین اسعد گرگانیخواجه عبدالله انصاریباباطاهرخیامدانشی طوسیمسعود سعد سلمانسناییاسدی طوسیعسجدیعنصری بلخیعیوقیکافرک غزنویغضائری رازیابوالفرج رونیفرخی سیستانیقطران تبریزیلبیبیمنوچهری دامغانیناصرخسروازرقی هرویعبدالله روزبه النکتیایرانشان بن ابی‌الخیرعثمان مختاریاثیر اخسیکتیادیب صابرمحمد معزیانوریعمعق بخاریخاقانیخیامابوالفرج رونیسراج قمریمسعود سعد سلمانسموری سجزیسناییسوزنی سمرقندیجمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانیقاضی هجیم آملیعبدالواسع جبلیعلی بن احمد سیفیظهیرالدین فاریابیاشرف غزنویفلکی شروانیقوامی رازیمهستی گنجویمولانا شاهین شیرازیعطار نیشابوریرشیدالدین وطواطنظامی گنجویبهاءالدین ولدعبدالقادر گیلانیعلی بن‌حامد کوفیعثمان مروندیابوالعلاء گنجه‌ایایرانشاه بن ابی‌الخیررشیدی سمرقندیشمس طبسیبدر جاجرمیکمال‌الدین اسماعیلافضل‌الدین کاشانیامیرخسرو دهلویاوحدالدین کرمانیمولویهمام تبریزیپوربهای جامیبهرام پژدوزرتشت بهرام پژدوسراج قمریسراج‌الدین سگزیسعدیسعدالدین نزاری قهستانیشمس قیس رازیشیخ محمود شبستریفخرالدین عراقیسیف فرغانیابن یمینعمید لویکیاوحدی مراغه‌ایمجد همگرمولانا ناصریعطار نیشابوریبوعلی قلندرکیکاووس رازینظامی گنجویسلطان ولدعلی بن‌حامد کوفیعثمان مروندیملک‌تاج‌الدین دهلویشهاب‌الدین بدایونیامیرحسن دهلویخواجه عبیدالدینحسن محمود کاتبشاهین شیرازیابواسحاق اطعمهفضل‌الله نعیمیامیرخسرو دهلویقاسم انوارمغربی تبریزیهمام تبریزیحافظحیدر شیرازیبرندق خجندیکمال خجندیرستم خوریانیشرف‌الدین رامیعبید زاکانیسلمان ساوجیامیر شاهیشیخ محمود شبستریسیف فرغانیابن یمینبدر چاچیابوعلی قلندرخواجوی کرمانیعماد فقیه کرمانیاوحدی مراغه‌ایعمادالدین نسیمینعمت‌الله ولیامیرحسن دهلویجهان‌ملک خاتونحمدالله مستوفیجام جونهحماد جمالیزین‌الدین واصفی هراتیلطف‌الله نیشابوریمیر سید علی همدانیعطار شیرازیابوالحسن علی‌الاعلیجلال طبیب شیرازیآذری طوسیمحمد محمد آملیابن حسامابواسحاق اطعمهقاسم انوارعصمت بخاریفخرالدین بخاریکمال‌الدین بناییمغربی تبریزیجامیهلالی جغتائیبرندق خجندیهاتفی خرجردیرستم خوریانیرضای سبزواریبساطی سمرقندیسکندر لودیامیر شاهیاهلی شیرازیبابا فغانی شیرازیعطار تونیعلی‌شیر نواییمحمد کاتبیمسیحی فوشنجیمکتبی شیرازیمحمد فضولینظام‌الدین محمود قاریمهری هرویکاتبی ترشیزینعمت‌الله ولیحسن‌شاه هرویاسیری لاهیجیقبولی هرویآصفی هروی هراتیزین‌الدین واصفی هراتیعبدالرحمن مشفقی بخاراییمهری هراتیلطف‌الله نیشابوریاهلی ترشیزیشهیدی قمیملا محمد نامیخیالی بخاریقاسم کاهینظام قاریشفائی اصفهانیوحشی بافقیکمال‌الدین بناییظهوری ترشیزیهلالی جغتائیهاتفی خرجردیفیضی دکنیجمالی دهلویعرفی شیرازیعلی‌شیر نواییمحتشم کاشانیمولانا همتی انگورانیاهلی شیرازیمکتبی شیرازیمیر رضی آرتیمانینظیری نیشابوریمحمد فضولیسحابی استرآبادیشانی تکلوبابا فغانی شیرازیآصفی هروی هراتیحیدر کلوچه‌پز هراتیسقای بخاراییمطربی سمرقندیدوستی بدخشیسیدای نسفیفطرت زردوز سمرقندیظهوری دکنیلسانی شیرازیشرف‌جهان قزوینیلحاف‌دوز همدانیفهمی استرآبادیاهلی ترشیزیشهیدی قمیشریف تبریزیصبوری تبریزینوعی خبوشانیثنایی مشهدیضمیری اصفهانیمسیح کاشیشکیبی اصفهانیملک قمیکفری تربتیانیسی شاملوشاه‌طاهر دکنی انجدانینصیبی گیلانیذهنی کشمیریسرخوش کشمیریولی دشت بیاضیغزالی مشهدیمیر رضی آرتیمانیطالب آملیشفائی اصفهانیشوکت بخاریظهوری ترشیزیسلیم تهرانیفیضی دکنیقاسم دیوانه مشهدیابوالفتح سگزیاحولی سیستانیاسیر شهرستانیمحمدسعید اشرف مازندرانیسلطان باهوملاشاه بدخشیجهان‌آرا بیگمحمزه غافل سیستانیزلالی خوانساریزیب‌النسابیدلسرمد کاشانیکلیم کاشانیندیم کشمیریشاپور تهرانیصائب تبریزیصوفی مازندرانیصیدی طهرانیباذل مشهدیقدسی مشهدینظیری نیشابوریمولانا همتی انگورانیمحسن فیض کاشانیسحابی استرآبادیفیاض لاهیجیشانی تکلومنیر لاهوریمجذوب تبریزیطرزی افشارکرام بخاراییسیدای نسفیحسین شهرت شیرازیعاقل خان رازی خوافیمطربی سمرقندینخلی بخاراییناظم هراتیسرافراز سمرقندیقانع نسفیفصیحی هروینجیب کاشانیرجبعلی واحد تبریزیناصر علی سرهندیمحسن فانیظفرخان احسنرضی دانش مشهدیسعیدا نقشبندی یزدیفوقی یزدیسنجر کاشانیصفی چرکسسالک قزوینیمحمد واعظ قزوینیغنی کشمیریرفیع مشهدیطغرای مشهدیوحید قزوینیذوقی اردستانیالهی اسدآبادیوحدت کاشانیمحمدسعید اشرف مازندرانیهاتف اصفهانیآزاد بلگرامیآذر بیگدلیعبدالرزاق دنبلیعبدالقادر بیدلفقیر دهلویوصال شیرازیفتحعلی‌خان صبای کاشانیحزین لاهیجیباذل مشهدیقصاب کاشانیصباحی بیدگلیمشتاق اصفهانیطبیب اصفهانیغنیمت پنجابیحشمت بدخشانیکرام بخاراییسپندی سمرقندیطغرل احراریحسین شهرت شیرازیعاقل خان رازی خوافیاملای بخاراییغیاثی بدخشینقیب‌خان طغرل احراریشمس‌الدین شاهینواله داغستانیظفرخان جوهریصادق منشی بخاراییمخلص کاشانیمحسن تأثیر تبریزینجیب کاشانیواله اصفهانیمحیط قمینجات اصفهانیعالی شیرازیشیوکرام تقویقانع تتویآفرین لاهوریواقف لاهوریمحمداسماعیل دارااکسیر اصفهانیحیرت لاهوریخالص اصفهانیصفای اصفهانینشاط اصفهانیفروغی بسطامییغمای جندقیفایز دشتیغالب دهلویفقیر شیرازیقاآنی شیرازیوصال شیرازیوقار شیرازیمحمودخان صباطاهره قرةالعینفتحعلی‌خان صبای کاشانینادرهبیدل کرمانشاهیعبرت نایینیعبدالرزاق دنبلینقیب‌خان طغرل احراریشمس‌الدین شاهینظفرخان جوهریتاش‌خواجه اسیریصادق منشی بخاراییسلطان خواجه اداء سمرقندیجیحون یزدیواله اصفهانیمحیط قمیمفتون بردخونیعمان سامانینواب‌الله دادخان صوفیعارف قزوینیمیرزاده عشقیمحمد فرخی یزدیمحمدتقی بهارارسلان پوریاپرویز ناتل خانلرینادر نادرپورفریدون مشیریسیمین بهبهانیهوشنگ ابتهاجپروین اعتصامیحسین منزویایرج میرزاسیاوش کسراییمحمدحسین شهریارمحمدرضا عبدالملکیانفریدون توللیگلچین گیلانیعبرت نایینیکریم امیری فیروزکوهیمظاهر مصفاژولیده نیشابوریعبدالحسین جلالیانمحمدعلی ریاضی یزدیعماد خراسانیسلمان هراتیسپیده کاشانیحمید سبزواریسید حسن حسینیمحمدرضا آقاسیمحمدعلی معلم دامغانیمهدی اخوان ثالثمنوچهر آتشیفروغ فرخزادنصرت رحمانیسهراب سپهریمحمدرضا شفیعی کدکنیمنوچهر شیبانیاسماعیل شاهرودیم. آزاداسماعیل خوییمحمد زهریمحمد مختاریطاهره صفارزادهنیما یوشیجضیاء موحدسعید سلطان‌پورمنصور اوجیبیژن جلالیتندرکیاهوشنگ ایرانیاحمد شاملونازنین نظام شهیدیاحمدرضا احمدیمحمدرضا اصلانیبیژن الهیهوشنگ ایرانیبهرام اردبیلیمحمدعلی سپانلوعظیم خلیلیجواد مجابییدالله رؤیاییهوشنگ چالنگیشاپور بنیادبیژن الهیبهرام اردبیلیپرویز اسلام‌پورمحمدرضا اصلانیسیروس آتابایهوشنگ چالنگیسیدعلی صالحیفرامرز سلیمانیهرمز علی‌پورقیصر امین‌پوررضا براهنیعلی باباچاهیشاپور بنیادسیدعلی صالحیبیژن کلکیشیوا ارسطوییمفتون امینیبهزاد زرین‌پورعلی عبدالرضاییگراناز موسوینادیا انجمنواصف باختریخلیل‌الله خلیلیمسعود نوابیمحمدکاظم کاظمیفضل‌الله قدسیابوطالب مظفریسعادت ملوک‌تاشفدایی هرویمخفی بدخشیعبدالکریم تمناصوفی عشقرینادیه فضلمحجوبه هرویندیم کابلیصدرالدین عینیفرزانه خجندیاسکندر ختلانیابوالقاسم لاهوتیگلرخسار صفی‌اوالایق شیرعلیپیرو سلیمانیمیرزا تورسون‌زادهمیرزا عبدالواحد مُنظِمصدرِ ضیاساتِم اُلُغ‌زادهبازار صابرمحمدجان شکوری بخاراییجلال اکرامیعبید رجبمحمدعلی عجمیصفیه گلرخسارمردخای بهایفزلفیه عطاییمؤمن قناعتعسکر حکیمعنایت حاجی‌یواعبدوملک بهاریمجیب مهردادگل‌نظر کلدیتیمور ذوالفقارفعاشور صفردارا نجاتاحمدجان رحمت‌زادجوره هاشمیخواجه (شاعر)اسد گلزادهشهزاده نظرووااقبال لاهوریحفیظ جالندهریعلی‌محمد افغانیغزاله علیزادهبزرگ علویرضا امیرخانیمهشید امیرشاهیرضا براهنیسیمین دانشورمحمود دولت‌آبادیعلی‌اشرف درویشیانرضا قاسمیهوشنگ گلشیریابوتراب خسرویاحمد محمودشهریار مندنی‌پورعباس معروفیایرج پزشک‌زادعبدوملک بهاریتیمور ذوالفقارفجلال آل‌احمدشمیم بهارصادق چوبکسیمین دانشورنادر ابراهیمیابراهیم گلستانهوشنگ گلشیریصادق هدایتمحمدعلی جمال‌زادهابوتراب خسرویمصطفی مستورجعفر مدرس صادقیهوشنگ مرادی کرمانیعلی‌اشرف درویشیانبیژن نجدیشهرنوش پارسی‌پورغلامحسین ساعدیبهرام صادقیگلی ترقیمیرزا فتحعلی آخوندزادهارسلان پوریابهرام بیضاییبیژن مفیدغلامحسین ساعدیهنگامه مفیدعباس نعلبندیاناکبر رادیپری صابریمحمود استادمحمدمیرزاده عشقیمحسن یلفانیحمید امجدمحمد چرمشیرمحمد یعقوبینغمه ثمینیمحمد عثمان‌افرضا صابریرضا قاسمیحسین پاکدلحسین پناهیمحمد رحمانیانمحمد رضایی‌رادجلال تهرانیامیررضا کوهستانیابراهیم حاتمی‌کیامسعود کیمیاییاصغر فرهادیرخشان بنی‌اعتمادبهرام بیضاییکامبوزیا پرتویداریوش مهرجوییابراهیم گلستانعلی حاتمیمجید مجیدیپیمان قاسم‌خانیناصر تقواییشادمهر راستیناصغر عبداللهیکیومرث پوراحمدعباس کیارستمیعلی‌اکبر دهخدااحسان یارشاطرحبیب یغماییعلی دهباشیفتح‌الله مجتباییهانری کوربناحمد مهدوی دامغانیمحمدعلی امیرمعزیعبدالعزیز ساچادیناحامد الگارلوید ریجنسید حسین نصرکریستین ژامبهداریوش شایگانآنه‌ماری شیملفرهاد دفتریمارشال هاجسونشائول شاکدامنون نتصرالیاس یوزف بیکرمنسارا سرودیفریدریش نیچهکالورت واتکینزوالتر هنینگبدرالزمان قریبمحسن ابوالقاسمیعبدالمجید ارفعیپرویز ناتل خانلریمهرداد بهارابوالحسن نجفیحسن انوریعلی‌اشرف صادقیژاله آموزگاربرایان اسپونررودیگر اشمیتجلیل دوستخواهرونالد امریکحسن رضایی باغ‌بیدیاحمد تفضلیمحمد حسن‌دوستزهره زرشناسپرودس اکتور شرووژیلبر لازارکتایون مزداپوردیوید نیل مکنزیگرنوت ویندفورکارل فریدریش گلدنرهرلد والتر بیلیایلیا گرشویچداریوش آشوریهاینریش هوبشمانگارنیک آساتوریانبو اوتاسامان‌الله قرشیعلی‌اکبر دهخداسید جعفر شهیدیمحمد دبیرسیاقیمحمد معینامید طبیب‌زادهریچارد فرایرقیه بهزادیمحمدجواد مشکورخداداد رضاخانیتورج دریاییکلیفورد ادموند باسورثرودی ماتیراجر سیورییوری برگلیوزف ویزه‌هوفرجمشید چوکسیعلیرضا شاپور شهبازیعباس زریاب خوییورنر زوندرمانکلاوس شیپمانکارلو چرتیهلن سانسیسی وردنبورخبرنارد لوئیسیان ریشاردتئودور نلدکهویلیام بین فیشرویکتور دانرمرتضی راوندیهما ناطقپرویز اذکاییمنوچهر مشتاق خراسانیمحمدابراهیم باستانی پاریزیمیخاییل سرگیویچ ایوانفادوین گرانتوسکیعبدالحسین زرین‌کوبهمایون صنعتی‌زادهعیسی صدیقسید حسن تقی‌زادهشائول بخاشپرویز رجبیشهلا لاهیجیپروانه پورشریعتینگین یاوریایلیا پائولوویچ پطروشفسکیپاتریشا کروناندرو نیومنآن لمبتوناسماعیل پوناوالاویلفرد مادلونگچیز رابینسونسعید نفیسیرسول جعفریانسید هاشم آقاجریعباس اقبال آشتیانیلارنس لاکهارتچارلز ملویلگاوین هامبلیمرتضی مطهریویلم فلورمحمدعلی اسلامی ندوشنافسانه نجم‌آبادیصادق هدایتابوالقاسم انجوی شیرازیمحمدجعفر محجوبالول ساتناحمد شاملوصمد بهرنگیعلی‌اشرف درویشیاناولریش مارزلفصادق همایونیعلی بلوکباشیمحمد جعفری قنواتیایرج افشارمجتبی مینویبدیع‌الزمان فروزانفرنجیب مایل هرویسلیم نیساریسید جلال‌الدین آشتیانیمحمدرضا شفیعی کدکنیمحمود امیدسالارمحمد قزوینیمحمدتقی دانش‌پژوهعبدالله انوارآقابزرگ تهرانیاحمد منزویعلی‌نقی منزویابوالفضل خطیبی
اعضای حزب تودهاعضای کانون نویسندگان ایراناعضای کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملیاهالی بهارستاناهالی تهرانتحصیل‌کردگان دبیرستان فیروزبهرامخاک‌سپاری‌ها در امامزاده طاهر کرجدرگذشتگان ۱۳۷۹درگذشتگان ۲۰۰۰ (میلادی)روزنامه‌نگاران ادبی اهل ایرانروزنامه‌نگاران اهل ایرانزادگان ۱۳۰۴زادگان ۱۹۲۵ (میلادی)شاعران سده ۲۰ (میلادی) اهل ایرانشاعران سیاسیشاعران فارسی‌زبانشاعران مرد اهل ایرانفرهنگ‌نویسان اهل ایرانفیلم‌نامه‌نویسان اهل ایرانمترجمان اهل ایرانمترجمان سده ۲۰ (میلادی)نویسندگان ادبیات کودک اهل ایراننویسندگان مرد اهل ایرانپژوهشگران فولکلور ایران
بهارستانشاعرنویسندهروزنامه‌نگارپژوهشگرمترجمفرهنگ‌نویسکانون نویسندگان ایرانانقلاب ۱۳۵۷فعالیت‌های سیاسیشعر سپیدقالب‌های شعریآنارشیستنیما یوشیجشعر نیماییوزنسبکفرهنگ عامهسوئدیانگلیسیژاپنیفرانسویاسپانیاییآلمانیروسیارمنیهلندیرومانیاییفنلاندیکردیترکیمجارستانامامزاده طاهر کرجتهرانقفقازیانقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ روسیهرضا شاهرشتسمیرماصفهانآبادهشیرازرشتتهرانرشتخاشزاهدانمشهدبیرجندبیرجندمشهدگرگاندبیرستان فیروز بهرامزبان آلمانیهنرستان صنعتی ایران و آلمانژاندارمریترکمن‌صحراجنگ جهانی دوممتفقینشورویرشتارومیهپیشه‌وریفرقه دموکرات آذربایجانکودتای ۲۸ مرداددکتر مصدقایرانزیگموند موریسمور یوکاییمرتضی کیوانروزنامهٔ اطلاعاتزندانی سیاسیزندان موقت شهربانیزندان قصرشاهنامهدستور زبان فارسیمرتضی کیوانحزب تودهنیما یوشیجشعر نورسام ارژنگیفریدون رهنماقطع‌نامهفریدون رهنمالورکاوزن عروضیضیاء موحداشرف‌الملوک اسلامیهطوسی حائریآیدا سرکیسیانمجله فردوسیمازندرانتلویزیون ملی ایرانآرتروزپاریسدانشگاه رمنظامی گنجوییدالله رؤیاییایتالیاانجمن قلم آمریکادانشگاه پرینستونایالات متحده آمریکانیویورکپرینستونیاشار کمالآدونیسالبیاتیکوزمینسکیایراندانشگاه بوعلی سیناحکومت پهلویرمآمریکاهارواردام آی تیدانشگاه برکلیشاهبریتانیالندنآلمان غربیارلانگنعزیز نسیندرک والکوتپدرو شیموزهلورنا گودیسونژوکوندو بِلیروترات هاکرمولراتریشدانشگاه گوتنبورگسوئدایرانیان مقیم سوئداستکهلمبوستونزلزله‌زدگان رودبارکرد عراقیلطفی علی‌عسکرزادهدیابتبیمارستان ایرانمهرشورای بازنگری در شیوهٔ نگارش و خط فارسیفردیسبیمارستان ایرانمهرامامزاده طاهرگلشیریمحمد مختاریپویندهکانون نویسندگان ایرانفروردینکانون نویسندگان ایراننیروهای انتظامیرضا براهنیابوسعید ابوالخیرخیامباباطاهرعبدالعلی دستغیبوارطان سالاخانیانلورکاشمس لنگرودیهفته‌نامه فردوسیدکتر محسن هشترودیساواککاریکلماتورپرویز شاپورفدریکو گارسیا لورکالنگستون هیوزمارگوت بیکلمحمد زرین‌بالبابک بیاتپابرهنه‌هازاخاریا استانکودن آرامشازده کوچولوگیل گمشپابرهنه‌هازاخاریا استانکوارسکین کالدولفدریکو گارسیا لورکاآندره ژیدروبر مرلشازده کوچولوکتاب کوچهفرهنگ‌نامه‌ایآیدا سرکیسیاندانشنامهفرهنگ عامیانهضرب‌المثل‌هایانتشارات مازیارممیزیفرشید مثقالیاستودیو پانوراماملک مطیعیمهتاب فیلمسینمای بعد از انقلابمسعود کیمیاییوزارت ارشادهادی شفائیهسهراب سپهریوزارت کشاورزیدکتر عسگریمنصوره حسینیاردشیر محصصداوود رشیدیپرویز صیادپرویز کاردانانقلاب بهمن ۵۷ ایرانحکومت پهلویدانشگاه برکلی کالیفرنیاشاهنامهگئوماتکتیبه داریوشبردیاکمبوجیهداریوشضحاکجمشیدفریدونفردوسینظام طبقاتیکتیبه بیستونفردوسیبهرام بیضاییجلال خالقی مطلقمحمود امیدسالارعلی حصوریروزنامه کیهانحصوریبیضاییخالقی‌مطلقعارف مسلکقلندرامیر مبارزالدین محمدشاه شجاعنهی از منکرغزوات مذهبیرستاخیزخداشیطانبهاءالدین خرمشاهی
احمد شاملو
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
| احمد شاملو | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| زمینهٔ کاری | ادبیات، پژوهش، ترجمه، روزنامه‌نگاری داستان‌نویس | |||||
| زادروز | ۲۱ آذر ۱۳۰۴۱۱ دسامبر ۱۹۲۵ تهران، خیابان صفی علیشاه | |||||
| پدر و مادر | حیدر شاملو، کوکب عراقی | |||||
| مرگ | ۲ مرداد ۱۳۷۹۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۰۰ (۷۴ سال) کرج، فردیس، شهرک دهکده | |||||
| ملیت | ایرانی | |||||
| علت مرگ | به دنبال یک دوره طولانی بیماری[۱] | |||||
| جایگاه خاکسپاری | امامزاده طاهر، کرج | |||||
| در زمان حکومت | دودمان پهلوی، جمهوری اسلامی ایران | |||||
| رویدادهای مهم | کودتای ۲۸ مرداد، انقلاب ۱۳۵۷ ایران | |||||
| نام(های) دیگر | الف. بامداد، الف. صبح | |||||
| بنیانگذار | شعر سپید | |||||
| پیشه | روزنامه‌نگارپژوهشگر | |||||
| کتاب‌ها | هوای تازه، آیدا در آینه، همچون کوچه‌ای بی‌انتها، مجموعه کتاب کوچه | |||||
| همسر(ها) | اشرف‌الملوک اسلامیه (?–۱۳۲۶) طوسی حائری (۱۳۴۰–۱۳۳۶) آیدا سرکیسیان (۱۳۷۹–۱۳۴۳) | |||||
| فرزندان | سیاوش، سامان، سیروس و ساقی | |||||
| دلیل سرشناسی | نوآوری در شعر | |||||
| اثرگذاشته بر | شاعران پس از خود | |||||
| اثرپذیرفته از | نیما یوشیج | |||||
| امضا |  | |||||
| ||||||
 |
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
| احمد شاملو |
|---|
|
|
کارها 
سخنهااحمد شاملو (۲۱ آذر ۱۳۰۴ بهارستان تهران – ۲ مرداد ۱۳۷۹ کرج) متخلص به الف. بامداد یا الف. صبح، شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار، پژوهشگر، مترجم، فرهنگ‌نویس و از دبیران کانون نویسندگان ایران پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود.[۳][۴] شاملو تحصیلات کلاسیک نامرتبی داشت؛ زیرا پدرش افسر ارتش بود و پیوسته از این شهر به آن شهر اعزام می‌شد و از همین روی، خانواده اش هرگز نتوانستند برای مدتی طولانی جایی ماندگار شوند. زندانی شدنش در سال ۱۳۲۲ به سبب فعالیت‌های سیاسی، پایانِ همان تحصیلات نامرتب را رقم می‌زند. شهرت اصلی شاملو به خاطر نوآوری در شعر معاصر فارسی و سرودن گونه‌ای شعر است که با نام شعر سپید یا شعر شاملویی که هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین قالب‌های شعری مورد استفاده ایران به‌شمار می‌رود و تقلیدی است از شعر سپید فرانسوی[۵] یا شعر منثور[۶] شناخته می‌شود. شاملو که هر شاعر آرمانگرا را در نهایت امر یک آنارشیست تام و تمام می‌انگاشت،[۷] در سال ۱۳۲۵ با نیما یوشیج ملاقات کرد و تحت تأثیر او به شعر نیمایی روی آورد؛ اما نخستین بار در شعر «تا شکوفهٔ سرخ یک پیراهن» که در سال ۱۳۲۹ با نام «شعر سفید غفران» منتشر شد وزن را رها کرد و به صورت پیشرو سبک نویی را در شعر معاصر فارسی شکل داد.[۸] شاملو علاوه بر شعر، فعالیت‌هایی مطبوعاتی، پژوهشی و ترجمه‌هایی شناخته‌شده دارد. مجموعهٔ کتاب کوچه او بزرگ‌ترین اثر پژوهشی در باب فرهنگ عامه مردم ایران می‌باشد.[۹] آثار وی به زبان‌های: سوئدی، انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی، اسپانیایی، آلمانی، روسی، ارمنی، هلندی، رومانیایی، فنلاندی، کردی و ترکی∗ ترجمه شده‌اند. شاملو از سال ۱۳۳۱ به مدت دو سال، مشاور فرهنگی سفارت مجارستان بود.
«نخستین شب شعر بزرگ ایران» در سال ۱۳۴۷، از سوی وابسته فرهنگی سفارت آلمان در تهران برای احمد شاملو ترتیب داده شد.[۱۰]
احمد شاملو پس از تحمل سال‌ها رنج و بیماری، در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۷۹ درگذشت و پیکرش در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شده‌است. عشق، آزادی و انسان‌گرایی، از ویژگی‌های آشکار سروده‌های شاملو هستند.[۱۱][۱۲]
سنگ مزار شاملو را چندین بار افراد ناشناسی شکسته‌اند.
محتویات
۱ سرگذشت
۱.۱ تولد و سال‌های پیش از جوانی
۱.۲ دوران فعالیت سیاسی و زندان
۱.۳ رویدادهای مهم در زندگی شعری
۱.۳.۱ آشنایی با نیما یوشیج
۱.۳.۲ آشنایی با فریدون رهنما
۱.۴ زندگی خانوادگی
۱.۵ سفرهای خارجی
۱.۶ سال‌های پایانی
۱.۷ درگذشت و پس از آن
۲ زمینه‌های فعالیت
۲.۱ شعر و ترانه
۲.۲ روزنامه‌نگاری
۲.۳ ترجمه
۲.۴ فرهنگ‌نویسی
۲.۵ فعالیت‌های سینمایی
۲.۶ دیگر فعالیت‌ها
۳ دیدگاه‌های شاملو
۳.۱ دربارهٔ شعر
۳.۲ دربارهٔ فردوسی و تاریخ ایران
۳.۳ دربارهٔ حافظ
۴ کارنامه
۴.۱ نوشته‌ها
۴.۲ سخنرانی‌ها و شعرخوانی‌ها
۴.۳ کارهای تلویزیونی
۵ جوایز
۶ پانویس
۷ منابع
۸ جستارهای وابسته[۱]
۹ پیوند به بیرون
سرگذشت
تولد و سال‌های پیش از جوانی
احمد شاملو در ۲۱ آذر ۱۳۰۴ در خانه شماره ۱۳۴ خیابان صفی علیشاه در محله بهارستان تهران متولد شد. پدرش حیدر نام داشت، و به گفته شاملو در شعر «من بامدادم سرانجام…» از مجموعه مدایح بی‌صله مادرش کوکب عراقی شاملو، از مهاجران قفقازی بود که طی انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ روسیه، به همراه خانواده‌اش به ایران کوچانده شده بود. دورهٔ کودکی را به خاطر شغل پدر که افسر ارتش رضا شاه بود و هر چند وقت را در جایی به مأموریت می‌رفت، در شهرهایی چون رشت و سمیرم و اصفهان و آباده و شیراز گذراند. (آیدا می‌گوید: «چون مدت کوتاهی بعد از تولد، خانواده‌اش رفته‌اند رشت و بعد دوباره آمده‌اند تهران، محل تولدش را اشتباهی رشت ثبت کرده‌اند») دوران دبستان را در شهرهای خاش، زاهدان و مشهد و بیرجند گذراند و از دوازده سیزده سالگی شروع به ضبط لغات متداول عوام (که در فرهنگ‌های رسمی ثبت نمی‌شود) کرد.
دوره دبیرستان را در بیرجند، مشهد، گرگان و تهران گذراند و سال سوم دبیرستان را مدتی در دبیرستان ایرانشهر و مدتی در دبیرستان فیروز بهرام تهران خواند و به شوق آموختن زبان آلمانی در مقطع اول هنرستان صنعتی ایران و آلمان ثبت‌نام کرد.
دوران فعالیت سیاسی و زندان
در اوایل دهه ۲۰ خورشیدی پدرش برای سر و سامان دادن به تشکیلات از هم پاشیدهٔ ژاندارمری به گرگان و ترکمن‌صحرا فرستاده شد. او همراه با خانواده به گرگان رفت و به ناچار در کلاس سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد. در بحبوحه جنگ جهانی دوم و ورود متفقین به خاک ایران، در فعالیت‌های سیاسی علیه متفقین در شمال کشور شرکت کرد و بعدها در تهران دستگیر و به بازداشتگاه سیاسی شهربانی و از آنجا به زندان شوروی در رشت منتقل شد. پس از آزادی از زندان با خانواده به رضائیه (ارومیه) رفت و تحصیل در کلاس چهارم دبیرستان را آغاز کرد. با به قدرت رسیدن پیشه‌وری و فرقه دموکرات آذربایجان همراه پدرش دستگیر شد و تا کسب تکلیف از مقامات بالاتر دو ساعت مقابل جوخه آتش قرار گرفت. سرانجام آزاد شد و به تهران بازگشت. او برای همیشه ترک تحصیل کرد و در یک کتاب‌فروشی مشغول به کار شد.
در سال ۱۳۳۲ پس از کودتای ۲۸ مرداد علیه دکتر مصدق و با بسته شدن فضای سیاسی ایران مجموعه شعر آهن‌ها و احساس توسط پلیس در چاپخانه سوزانده می‌شود و با یورش مأموران به خانه او ترجمه طلا در لجن اثر زیگموند موریس و بخش عمده کتاب پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر مور یوکایی «مردی که قلبش از سنگ بود» بعد از ۵۰ سال منتشر شد، خبرگزاری مهر]</ref> با تعدادی داستان کوتاه نوشتهٔ خودش و کتاب‌ها و یادداشت‌های کتاب کوچه از میان می‌رود و با دستگیری مرتضی کیوان نسخه‌های یگانه‌ای از نوشته‌هایش از جمله مرگ زنجره و سه مرد از بندر بی‌آفتاب توسط پلیس ضبط می‌شود که دیگر هرگز به دست نمی‌آید. او موفق به فرار می‌شود اما پس از چند روز فرار از دست مأموران در چاپخانه روزنامهٔ اطلاعات دستگیرشده، به عنوان زندانی سیاسی به زندان موقت شهربانی و زندان قصر برده می‌شود. در زندان علاوه بر شعر، به بررسی شاهنامه می‌پردازد و دست به نگارش پیش‌نویس دستور زبان فارسی می‌زند و قصه بلندی به سیاق امیر ارسلان و ملک بهمن می‌نویسد که در انتقال از زندان شهربانی به زندان قصر از بین می‌رود.[۱۳]مرتضی کیوان به همراه ۹ افسر سازمان نظامی حزب توده اعدام می‌شود و او در زمستان ۱۳۳۳ پس از تحمل یک سال حبس، از زندان آزاد می‌شود.
رویدادهای مهم در زندگی شعری
آشنایی با نیما یوشیج
برخی از بنیان‌گذاران انجمن ادبی شمع سوخته.
از راست به چپ: هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، نیما یوشیج، احمد شاملو و مرتضی کیوان.
در سال ۱۳۲۵، شاملو که هنوز به عنوان شاعری نوپرداز شناخته نمی‌شد با نیما یوشیج، پدر شعر نو فارسی آشنا می‌گردد. او تصویر نیما یوشیج، نقاشی رسام ارژنگی و شعر ناقوس، سروده نیما را در روزنامه «پولاد» می‌بیند و اندکی پس از آن، رابطه‌ای ادبی میان آن دو شکل می‌گیرد.[۱۴] شاملو می‌گوید:
«نشانی اش را پیدا کردم رفتم درِ خانه‌اش را زدم. دیدم مردی با همان قیافه که رسام ارژنگی کشیده بود آمد دمِ در. به او گفتم استاد، اسم من فلان است، شما را دوست دارم و آمده‌ام به شاگردی‌تان. فهمید کلک نمی‌زنم. در من صمیمیتی یافته بود که آن را کاملاً درک می‌کرد. دیگر غالباً من مزاحم این مرد بودم و بدون اینکه فکر کنم دارم وقتش را تلف می‌کنم، تقریباً هر روز پیش نیما بودم.»[۱۵]
این آشنایی که باعث به وجود آمدن رابطه‌ای عاطفی و خانوادگی میان آن‌ها گشته بود، تا سال‌ها ادامه پیدا می‌یابد. در ۱۴ خرداد ۱۳۳۰، نیما یوشیج با نوشتن یادداشتی برای شاملو و هدیه جلدی از کتاب «افسانه» از او قدردانی می‌کند:
«عزیز من، این چند کلمه را برای این می‌نویسم که این یک جلد افسانه از من، در پیش شما یادگاری باشد. شما واردترین کس به کار من و روحیه من هستید و با جرأتی که التهاب و قدرتِ رؤیت لازم دارد، واردید…»[۱۶]
در این سال‌ها، او به گفته خود، تحت تأثیر نیما و نوآوری‌های او در شعر بوده‌است و در کتاب‌هایی که به چاپ رسانید، شعرهای بسیاری در قالب نیمایی می‌سراید. او به قصد معرفی شعر نیما، دست به انتشار مجلات کوچک مقطعی (چون سخن نو، هنر نو (ساعت ۴ بعد از ظهر)، روزنه، راد، آهنگ صبح و… زد؛ اما پس از آشنایی شاملو با فریدون رهنما و انتشار دفتر شعر «قطعنامه»، مسیر شاعری او به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد[۱۷]
آشنایی با فریدون رهنما
آشنایی با فریدون رهنما که از اروپا برگشته بود و با شعر روز جهان آشنا بود، تأثیر زیادی بر شاملو می‌گذارد.[۱۸][۱۹]
او در سال ۱۳۳۰، دفتری با نام «قطعنامه» که فریدون رهنما نیز پیش‌گفتاری نقادانه بر آن نوشته بود را چاپ و منتشر می‌کند. انتشار این مجموعه که دربرگیرنده سروده‌های بی وزن الف. بامداد بود و با معیارهای شعر نیمایی ناسازگار می‌نمود، باعث تیره شدن روابط نیمای زودرنج و شاملو می‌گردد.[۲۰] رهنما در آن پیش‌گفتار در توصیف شعر شاملو می‌نویسد:
«ریتم اشعار صبح (شاملو) را با ریتم اشعار اسپانیولی و اشعار آمریکای لاتینی بعد از لورکا می‌شود مقایسه کرد. دنیای پر از اشکال و تصاویر نابرابر نیما یوشیج که نتیجه خشکی (در بهترین آثارش) به دهان‌مان می‌برد، با احساسات از بند رسته صبح (شاملو) به راه افتاده‌اند و ما را به نقاط عمیقِ درد پاشیده شده هدایت می‌کنند…»[۲۱]
شاملو دربارهٔ این مقدمه می‌نویسد:
«رهنما با خواهش من هم زیر بار حذف آن جمله نرفت. گفت نیما منطقی تر از آن است که از قضاوت کسی برنجد، وانگهی این سلیقه شخص من است و قرار نیست قوانین اخلاقی حاکم بر روابط تو و نیما در آن دخالت داده شود.»[۲۲]
او دربارهٔ کنار گذاشتن وزن عروضی، چه به شکل قدیمی و چه نیمایی آن معتقد است:
«خط کشیدن بر عروض قدیم و جدید، عملاً حاصل درس بزرگی بود که من از کارهای خود نیما گرفتم، ولی او حاضر به تجدید نظر نبود که هیچ، آن را مستقیماً دهان‌کجی به خود تلقی کرد و با انتشار «قطعنامه» هم به کلی از من کنار کشید و هر بار که به خدمتش رفتم با سردی بیشتری مرا پذیرفت و هرگز حاضر نشد توضیحات مرا بشنود. شاید هم حق داشت. فریدون رهنما نمی‌بایست در مقدمه آن دفتر دل او را با آن قضاوت به درد می‌آورد.»[۲۳]
اگرچه شاملو خود بر این باور بود که فریدون رهنما جهان دیگری را به او معرفی کرد که در سایه آن به بینش شعری خود رسید، اما او به هیچ وجه از نیما دست نکشید، به‌طوری‌که در شعرهای نیمایی اش در شمار شاعران موفق دوران معاصر قرار می‌گیرد.[۲۴]ضیاء موحد معتقد است امروزه تأثیر شعر شاملو بر شعر معاصر ایران از تأثیر شعر نیما بیشتر مشهود است.[۲۵]
زندگی خانوادگی
شاملو در سال ۱۳۲۶ در سن بیست و دو سالگی با اشرف‌الملوک اسلامیه ازدواج کرد. هر چهار فرزند او، سیاوش، سامان، سیروس و ساقی حاصل این ازدواج هستند. این ازدواج به جدایی می‌انجامد و شاملو پس از یک دهه در سال ۱۳۳۶ با طوسی حائری ازدواج می‌کند. دومین ازدواج شاملو، همچون نخستین ازدواج، مدت زیادی دوام نمی‌آورد و چهار سال بعد در ۱۳۴۰ از همسر دوم خود نیز جدا می‌شود. اما سومین و آخرین پیوند زناشویی شاملو با آیدا، در سال ۱۳۴۳ بود که تا پایان عمر خود، عاشقانه با او زیست.
- نقش آیدا در زندگی شاملو
شاملو در ۱۴ فروردین ۱۳۴۱ با آیدا سرکیسیان ( ریتا آتانث سرکیسیان) آشنا می‌شود. این آشنایی تأثیر بسیاری بر زندگی او دارد و نقطهٔ عطفی در زندگی او محسوب می‌شود. تحت تأثیر این آشنایی شعرهای مجموعهٔ آیدا: درخت و خنجر و خاطره! و آیدا در آینه را می‌سراید. او دربارهٔ اثر آیدا در زندگی خود به مجله فردوسی گفت: «هر چه می‌نویسم برای اوست و به خاطر او… من با آیدا آن انسانی را که هرگز در زندگی خود پیدا نکرده‌بودم پیدا کردم».[۲۶]
آیدا و شاملو در فروردین ۱۳۴۳ ازدواج می‌کنند و شش ماه در ده شیرگاه (مازندران) اقامت می‌گزینند و از آن پس شاملو تا آخر عمر در کنار او زندگی می‌کند. شاملو در همین سال دو مجموعه شعر به نام‌های آیدا در آینه و لحظه‌ها و همیشه را منتشر می‌کند و سال بعد نیز مجموعه‌ای به نام آیدا: درخت و خنجر و خاطره! منتشر می‌شود و در سال ۱۳۴۵ برای سومین بار تحقیق و گردآوری کتاب کوچه را آغاز می‌کند و برنامهٔ قصه‌های مادربزرگ را برای بخش برنامه‌های کودک تلویزیون ملی ایران تهیه می‌کند.
آیدا شاملو در برخی کارهای احمد شاملو مانند کتاب کوچه با او همکاری داشت.
سفرهای خارجی
۱۳۵۱ مدتی بعد از تحمل دردهای شدید برای معالجهٔ آرتروز گردن به پاریس می‌رود و جراحی می‌شود. در سال ۱۳۵۴ دانشگاه رم از او دعوت می‌کند تا در کنگرهٔ جهانی نظامی گنجوی شرکت کند و از همین رو با یدالله رؤیایی رهسپار ایتالیا می‌شود.
۱۳۵۵ انجمن قلم آمریکا و دانشگاه پرینستون از او برای شرکت در گردهمایی ادبیات امروز خاورمیانه و سخنرانی و شعرخوانی دعوت می‌کنند و او عازم ایالات متحده آمریکا می‌شود. شاملو در این سفر به سخنرانی و شعرخوانی در دانشگاه‌های نیویورک و پرینستون می‌پردازد. او با شاعران و نویسندگان مشهور جهان همچون یاشار کمال، آدونیس، البیاتی و کوزمینسکی در این سفر دیدار می‌کند و پس از سه ماه همراه آیدا به ایران بازمی‌گردد. در همین سال با دعوت دانشگاه بوعلی سینا، برای مدتی به سرپرستی پژوهشکدهٔ آن دانشگاه مشغول می‌شود. چند ماه بعد، این بار در اعتراض به سیاست‌های حکومت پهلوی ایران کشور را به مقصد ایتالیا، (رم) ترک می‌کند و از آنجا به آمریکا می‌رود و در دانشگاه‌های هاروارد، و ام آی تی و دانشگاه برکلی به سخنرانی می‌پردازد.
۱۳۵۷، پس از یک سال تلاش بی‌حاصل برای انتشار هفته‌نامه، به امید نشر و فعالیت علیه رژیم شاه به بریتانیا می‌رود. در لندن ۱۴ شمارهٔ نخست هفته‌نامه ایرانشهر را سردبیری می‌کند اما در اعتراض به سیاست دوگانهٔ مدیران آن در قبال مبارزه با رژیم و مسائل مربوط به ایران استعفاء می‌دهد. مجموعه شعر دشنه در دیس در ایران منتشر می‌شود.
۱۳۶۷ به آلمان غربی سفر می‌کند تا به عنوان میهمانِ مدعوِ دومین کنگرهٔ بین‌المللی ادبیات (اینترلیت ۲) با عنوان جهانِ سوم: جهانِ ما[۲۷] در ارلانگن آلمان و شهرهای مجاور شرکت کند. در این کنگره نویسندگانی از کشورهای مختلف از جمله عزیز نسین، درک والکوت، پدرو شیموزه، لورنا گودیسون و ژوکوندو بِلی حضور داشتند. سخنرانی شاملو با عنوان «من دردِ مشترکم، مرا فریاد کن!» به تأثیر فقر و ناآگاهی و خرافه در عدم دستیابی به فرهنگ یکپارچه و متعالی جهانی اختصاص داشت. در ادامهٔ این سفر به دعوت خانم روترات هاکرمولر در اتریش، به شعرخوانی و سخنرانی می‌پردازد و به دعوت انجمن جهانی قلم (Pen) و دانشگاه گوتنبورگ به سوئد می‌رود. به دعوت ایرانیان مقیم سوئد در خانهٔ مردم استکهلم شب شعر اجرا می‌کند و با دعوت هیئت رئیسهٔ انجمن قلم سوئد با آنان نیز ملاقات می‌کند. مجموعه شعرهای احمد شاملو (دوجلدی) در آلمان غربی منتشر می‌شود.
۱۳۶۹ برای شرکت در جلساتی که به دعوت مرکز پژوهش و تحلیل مسائل ایران سیرا (CIRA) در دانشگاه برکلی برگزار شد به عنوان میهمان مدعو به آمریکا سفر می‌کند. سخنرانی‌های او، «مفاهیم رند و رندی در غزل حافظ» و «حقیقت چقدر آسیب‌پذیر است» که با نام «نگرانی‌های من» منتشر شد، واکنش گسترده‌ای در مطبوعات فارسی‌زبان داخل و خارج از کشور داشت و مقالات زیادی در نقد سخنرانی‌های شاملو نوشته شد.
در بوستون دو عمل جراحی مهم روی گردن او صورت گرفت با این حال چندین شب شعر در شهرهای مختلف با حضور شاملو که تعدادی از آن‌ها به نفع زلزله‌زدگان رودبار و آوارگان کرد عراقی بود برگزار شد. در این بین به عنوان استاد میهمان یک ترم در دانشگاه برکلی زبان، شعر و ادبیات معاصر فارسی را به دانشجویان ایرانی تدریس کرد و در همین زمان ملاقاتی با لطفی علی‌عسکرزاده ریاضی‌دان شهیر ایرانی داشت.
۱۳۷۰، بعد از یک سال و نیم دوری از کشور، به ایران بازگشت.
سال‌های پایانی
سال‌های آخر عمر شاملو کم و بیش در انزواء گذشت. از سویی تمایل به خروج از کشور نداشت و خود در اینباره می‌گوید: «راستش بار غربت سنگین‌تر از توان و تحمل من است… چراغم در این خانه می‌سوزد، آبم در این کوزه ایاز می‌خورد و نانم در این سفره‌است.»[۲۸] از سوی دیگر اجازهٔ هیچ‌گونه فعالیت ادبی و هنری به شاملو داده نمی‌شد و اکثر آثار او از جمله کتاب کوچه سال‌ها در توقیف مانده بود. بیماری آزارش می‌داد و با شدت گرفتن بیماری دیابت، و پس از آن که در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۷۶، در بیمارستان ایرانمهر پای راست او را از زانو قطع کردند، روزها و شب‌های دردناکی را پشت سر گذاشت. البته در تمام این سال‌ها کار ترجمه و به‌خصوص تدوین کتاب کوچه را ادامه داد و گه‌گاه از او شعر یا مقاله‌ای در یکی از مجلات ادبی منتشر می‌شد. او در دهه هفتاد با شرکت در شورای بازنگری در شیوهٔ نگارش و خط فارسی در جهت اصلاح شیوه نگارش خط فارسی فعالیت کرد و تمام آثار جدید یا تجدید چاپ شده‌اش با این شیوه منتشر شد. پس از توقفی طولانی در انتشار کتاب‌های شعرش، دفتر شعر ترانه‌های کوچک غربت (۱۳۵۹)، مدایح بی‌صله در ۱۳۷۱(در استکهلم)، در آستانه در ۱۳۷۶، و آخرین مجموعه شعر احمد شاملو، حدیث بی‌قراری ماهان در ۱۳۷۹ منتشر شد.
درگذشت و پس از آن
سرانجام احمد شاملو در ساعت ۹ یکشنبه شب دوم مرداد ۱۳۷۹ در خانه خود در دهکده فردیس درگذشت. پیکر او در روز پنج‌شنبه ۶ مرداد از مقابل بیمارستان ایرانمهر و با حضور ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان وی تشییع و در امامزاده طاهر کرج در نزدیکی مزار گلشیری، محمد مختاری و پوینده به خاک سپرده شد.[۲۹]کانون نویسندگان ایران، انجمن‌های قلم آمریکا، سوئد، آلمان و چندین انجمن داخلی و برخی محافل سیاسی پیام‌های تسلیتی به مناسبت درگذشت وی در این مراسم ارسال کردند.[۳۰]
پس از مرگ احمد شاملو مراسم سالگرد و یادبودش بارها با حضور نیروهای امنیتی همراه بوده که در مواردی هم به تندی گراییده یا به دلایل امنیتی برگزار نشده‌است.[۳۱][۳۲][۳۳] همچنین سنگ مزار او به دست افراد ناشناس چندین بار مورد تخریب قرار گرفته.[۳۴]
در فروردین سال ۱۳۸۵ کانون نویسندگان ایران علی‌رغم این که این حرکات را اعمال بدکردارانه شب پرستان کور دل نامید ولی ضمن اعتراض شدید، حتی در خور محکوم کردن هم ندانست. کانون نویسندگان ایران به خانواده احمد شاملو توصیه کرد که هیچ اقدامی برای بازسازی سنگ گور نکنند.[۳۵]
تا سال ۱۳۹۴ مراسم سالگرد احمد شاملو با کنترل نسبی از سوی نیروهای امنیتی به طور محدود برگزار می‌شد ولی در سال‌های ۱۳۹۵ و ۹۶ مأموران پیش از شروع مراسم در امامزاده طاهر کرج محل برگزاری یادبود را بسته و جمعیت شرکت‌کننده را بازداشت یا متفرق کرده‌اند.[۳۶]
در ۲ مرداد ۱۳۹۶ در هفدهمین سالگرد درگذشت شاملو ده‌ها نفر از دوستداران وی که قصد ادای احترام به او در امامزاده طاهر کرج را داشتند به دلیل حضور نیروهای انتظامی در امام زاده طاهر و بستن درهای آن اجازه حضور بر سر مزارش را نیافتند و تعدادی هم دستگیر شدند.[۳۷][۳۸]
سنگ مزار احمد شاملو واقع در امامزاده طاهر
زمینه‌های فعالیت
شعر و ترانه
سال ۱۳۲۶ کار شاعری شاملو با انتشار دفتری به نام «آهنگ‌های فراموش شده» که تنها دفتر شعر او در قالب سنتی و موزون است، آغاز می‌شود. شاملو در مقدمه همان دفتر می‌نویسد:
«قطعاتی که در این کتاب جمع شده‌اند، نوشته‌هایی است که در حقیقت می‌بایستی سوزانده شده باشد. آهنگ‌هایی‌ست که خیلی زود از یاد می‌رود… این قدم‌های اولینِ کودکی است که می‌خواسته راه بیفتد. ناچار دستش را به دیوار می‌گیرد، دستش می‌لرزد. سست و مردد است و ناموزون راه می‌رود.»[۳۹]
سال‌ها بعد، شاملو با انتشار قطعنامه شعر جدیدی را پایه‌گذاری می‌کند. رضا براهنی در اینباره می‌نویسد:
«در واقع شاملو با قطعنامه شعر جدیدی را پیشنهاد می‌کند و التزامی بسیار صریح را بر گُرده شعر می‌گذارد که شاید با ذات شعر به معنای واقعی منافات داشته باشد، ولی ضرورت زمانه، روان‌شناسی خود شاملو و اعتراض عمیق او به قرارداد از هر نوع، نگارش این شعر را ایجاب می‌کرد.»[۴۰]
در سال ۱۳۳۶ با انتشار مجموعه اشعار هوای تازه، به عنوان شاعری برجسته تثبیت می‌شود. این دفتر شامل فرم‌ها و تجربه‌هایی متفاوت در قالب شعر نو است.
در همین سال مجموعه‌ای از رباعیات ابوسعید ابوالخیر، خیام و باباطاهر را منتشر می‌کند. در سال ۱۳۳۹ مجموعه شعر باغ آینه منتشر می‌شود. معروف‌ترین ترانه‌های عامیانه معاصر فارسی همچون پریا و دخترای ننه دریا در این دو مجموعه منتشر شده‌است.
عبدالعلی دستغیب منتقد ادبی که مجموعه نقدی بر آثار شاملو نوشته‌است،[۴۱] معتقد است که شاملو پس از نیما، بیشترین تأثیر را بر شعر و شاعران معاصر داشته‌است و بر این باور است که در میان شاعران معاصر ایران، عاشقانه‌های شاملو، زیباترین ترانه‌های عشق در شعر نوی پارسی است.[۴۲] شاملو مجموعه‌ای از شعرهای سیاسی خود را به نام کاشفان فروتن شوکران - که در آن شعر «مرگ نازلی» در بزرگداشت وارطان سالاخانیان، مبارز مسیحی ایرانی است[۴۳] و مجموعه‌های پریا، ترانه شرقی (لورکا)، مسافر کوچولو و یل و اژدها را دکلمه کرده‌است و به صورت نوار صوتی منتشر شده‌اند. چندین گفتگو از او به چاپ می‌رسد تا آن که در سال ۱۳۷۲ با کمی بازتر شدن فضای سیاسی ایران آثار شاملو به صورت محدود مجوز نشر می‌گیرند.
از آنجا که شاملو تثبیت‌کننده شعری نوپا بوده‌است، شرح و نقدهای بسیاری دربارهٔ شعر او نوشته شده‌است. شمس لنگرودی نویسنده «تاریخ تحلیلی شعر نو» دربارهٔ شعر شاملو و شاعری او می‌گوید:
«شاملو متوجه شد که موسیقی کهن کلام می‌تواند آن روح را در محتوای او بدمد؛ نه موسیقی زبانِ روزمره. در نتیجه شعری سرود که صورت و محتوای هماهنگی داشت و همین امر باعث جذابیت شعر او شد. البته فقط این مسئله تأثیرگذار نبوده‌است. شاملو از معدود شاعرانی است که برای همه نسل‌ها شعر سروده‌است، یعنی از وقتی کودکی به دنیا می‌آید می‌توان «بارون می‌آد جرجر» شاملو را برایش زمزمه کرد تا دوره نوجوانی و عاشقانه‌ها، تا جوانی و روحیه انقلابی و تا دوره میانسالی و پیری که «در آستانه» شعری جاودانه‌است.»[۴۴]
روزنامه‌نگاری
احمد شاملو در سال ۱۳۳۹ مدتی سردبیری هفته‌نامه فردوسی را به عهده گرفته بود. او مجله را به شکل و اندازه‌ای غیر از معمول مجله فردوسی درمی‌آورد و سنجاق ناشده و روزنامه‌وار به دست خواستاران می‌رساند. او بخشی از صفحات هفته‌نامه را به چاپ نوشته‌های پژوهش‌گران فرهنگ مردم، تحت عنوان «کتاب کوچه» اختصاص داده بود.[۴۵] در سال۱۳۴۰ با همکاری دکتر محسن هشترودی، ۲۵ شماره از هفته‌نامه کتاب هفته را منتشر می‌کند. هفته‌نامه کتاب هفته و خوشه از تأثیرگذارترین هفته‌نامه‌های ادبی دههٔ ۴۰ بودند. در سال ۱۳۴۶ شاملو سردبیری قسمت ادبی و فرهنگی هفته‌نامه خوشه را به عهده می‌گیرد. همکاری او با نشریه خوشه تا ۱۳۴۸ که نشریه به دستور ساواک تعطیل می‌شود، ادامه دارد. شاملو نام کاریکلماتور را در همین دوران است که برای نامیدن نوشته‌های طنزآمیز پرویز شاپور می‌سازد که رفته‌رفته رواج پیدا می‌کند و جا می‌افتد.[۴۶] در سال ۱۳۵۸ هفته‌نامهٔ کتاب جمعه با سردبیری احمد شاملو منتشر می‌شود. انتشار این هفته‌نامه پس از ۳۶ شماره توقیف می‌شود.
ترجمه
شاملو در زمینه ترجمه نیز فعالیت‌های زیادی دارد. با اینکه بحث ترجمه‌های شاملو، همانند برخی دیدگاه‌هایش، منتقدانی نیز داشته و بحث‌انگیز بوده‌است، با این‌حال برخی از این ترجمه‌ها، در شمار آثاری شناخته‌شده قرار دارند. یکی از این کارها، «ترانه شرقی و اشعار دیگر»، سروده‌های فدریکو گارسیا لورکا با اجرا و صدای خودش بود که با استقبال فراوانی روبرو شد.[۴۷]
از ۱۳۶۲ با تغییر فضای سیاسی ایران چاپ آثار شاملو نیز متوقف می‌شود. در حالی که کار و فعالیت شاملو متوقف نمی‌شود. نوار کاست سیاه همچون اعماق آفریقای خودم (ترجمهٔ شعرهای لنگستون هیوز) و سکوت سرشار از ناگفته‌هاست (ترجمهٔ شعرهای مارگوت بیکل)، کاری مشترک با محمد زرین‌بال با موسیقی بابک بیات منتشر می‌شود.
از دیگر کارهای او در این زمینه می‌توان به ترجمه «درها و دیوار بزرگ چین»، رمان «پابرهنه‌ها» اثر زاخاریا استانکو، رمان «دن آرام» و شازده کوچولو[۴۸] اشاره کرد. هم چنین ترجمهٔ گیل گمش که قدیمی‌ترین متن اسطوره‌ای جهان است از دیگر کارهای ارزشمند شاملو در زمینهٔ ترجمه است.[۴۹]
در کتاب تاریخ ترجمهٔ ادبی از فرانسه به فارسی (۱۳۹۳) دربارهٔ ترجمه‌های احمد شاملو نوشته شده‌است: «شاملو در بیشتر ترجمه‌هایش به خوبی از عهده برآمده‌است؛ از جمله برزخ (۱۳۳۴) از ژان روورزی، زرنگار (۱۳۳۵) از هربر لوپوریه، پابرهنه‌ها (۱۳۳۷) از زاخاریا استانکو، قصه‌های بابام (۱۳۴۶) از ارسکین کالدول، عروسی خون (۱۳۴۷) از فدریکو گارسیا لورکا، درخت سیزدهم (۱۳۴۹) از آندره ژید، دماغ (۱۳۵۱) از ریونوسوکه آکوتاگاوا، سیزیف و مرگ (۱۳۵۲) از روبر مرل، خزه (۱۳۵۵) از هربر لوپوریه، مرگ کسب و کار من است (۱۳۵۵) از روبر مرل و شهریار کوچولو (۱۳۵۸) از سنت‌اگزوپری که در چاپهای بعدی با عنوان شازده کوچولو منتشر شد. شاملو در برخی از ترجمه‌هایش استفادهٔ مفرط از زبان شکسته را برای خود جایز دانسته‌است و همین قضیه باعث دوری او از سبک متن اصلی شده‌است.»[۵۰]
فرهنگ‌نویسی
«کتاب کوچه» عنوان فرهنگ‌نامه‌ای است که به کوشش احمد شاملو و همسرش، آیدا سرکیسیان، در چندین مجلد به عنوان دائرةالمعارف فرهنگ عامیانهٔ مردم ایران تدوین شده‌است.[۵۱]
این دانشنامه، دائرةالمعارف فرهنگ عامیانه مردم ایران در چندین جلد، شامل اصطلاحات، تعبیرات و ضرب‌المثل‌های فارسی است. نخستین جلد این فرهنگ در سال ۱۳۵۶ از سوی انتشارات مازیار منتشر شد و پس از انتشار شش جلد آن تا سال ۱۳۶۲، انتشار این فرهنگ به دلیل مشکلات ممیزی تا سال ۱۳۷۲ در ایران متوقف ماند و تنها یک جلد از قصه‌های کتاب کوچه در سوئد منتشر شد.[۵۲]
فعالیت‌های سینمایی
در سال ۱۳۳۸ شاملو به اقدام جدیدی یعنی تهیه قصه خروس زری پیرهن پری (با نقاشی فرشید مثقالی برای کودکان دست می‌زند. در همین سال به تهیه فیلم مستند سیستان و بلوچستان برای شرکت ایتال کنسولت[۵۳] نیز می‌پردازد. این آغاز فعالیت سینمایی بحث‌انگیز احمد شاملو است. او بخصوص در نوشتن فیلمنامه و دیالوگ‌نویسی فعال است. در سال‌های پس از آن و به‌ویژه با مطرح شدنش به عنوان شاعری معروف، منتقدان مختلف حضور سینمایی او را کمرنگ دانسته‌اند. خود او می‌گفت: «شما را به خدا اسم‌شان را فیلم نگذارید.» و بعضی شعر معروف او «دریغا که فقر/ چه به آسانی/ احتضار فضیلت است» را به این تعبیر می‌دانند که فعالیت‌های سینمایی او صرفاً برای امرار معاش بوده‌است.[۵۴] شاملو در اینباره می‌گوید: «کارنامه سینمایی من یک جور نان خوردن ناگزیر از راه قلم بود و در حقیقت به نحوی قلم به مزدی!»[۵۵]
از میان فیلمنامه‌های شاملو می‌توان به «بن‌بست» (۱۳۴۳، میرصمدزاده) محصول استودیو پانوراما و «فرار از حقیقت» (۱۳۴۵، ملک مطیعی) محصول مهتاب فیلم اشاره کرد.[۵۶]
در سال‌های سینمای بعد از انقلاب هم شاملو فیلم‌نامه‌ای با نام «میراث شوم» نوشت و در اختیار مسعود کیمیایی جهت ساخت قرار داد. داستان «میراث» در آذربایجان می‌گذرد و به نهضت آزادی طلبانه آذربایجان و برخوردهایش با حکومت وقت می‌پردازد. این فیلمنامه هرگز امکان ساخت را پیدا نکرد. کیمیایی دلیل فیلم نشدن آن در هنگام زندگی شاملو را مجوز ندادن وزارت ارشاد به این سناریو اعلام کرد.[۵۷]
دیگر فعالیت‌ها
در سال ۱۳۳۹ با همکاری هادی شفائیه و سهراب سپهری اداره سمعی و بصری وزارت کشاورزی را تأسیس می‌کند و به عنوان سرپرست آن مشغول به کار می‌شود.
در سال ۱۳۴۷ «شب شعر خوشه» را با همکاری دکتر عسگری و با حضور ۱۱۰ شاعر معاصر، نمایشگاه نقاشی منصوره حسینی، نمایشگاه کاریکاتور اردشیر محصص و تئاتر در انتظار گودو را با هنرمندی داوود رشیدی، پرویز صیاد و پرویز کاردان برگزار می‌کند.
شاملو که به بریتانیا رفته بود، سه هفته پس از پیروزی انقلاب بهمن ۵۷ ایران و سقوط حکومت پهلوی، در ۱۱ اسفند به ایران بازمی‌گردد. او پس از بازگشت، به عنوان عضو هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران انتخاب می‌شود و مقاله‌ها و مصاحبه‌های متعددی پیرامون تحلیل و آسیب‌شناسی انقلاب و مسایل روز سیاسی و اجتماعی از او در مجلات و روزنامه‌ها به چاپ می‌رسد.[۵۸]
دیدگاه‌های شاملو
دربارهٔ شعر
شاملو دربارهٔ شعر سخنرانی‌ها و نوشته‌های بسیاری دارد. برخی از آرای او دربارهٔ شعر از این قرار است:
- امروز خواننده شعر پذیرفته‌است که شعر را به نثر نیز می‌توان نوشت. به عبارت دیگر، می‌توان سخنی پیش آورد که بدون استعانت وزن و سجع، شعری باشد بس جان‌دار و عمیق. من مطلقاً به وزن به مثابه یک چیز ذاتی و لازم یا یک وجه امتیاز شعر اعتقاد ندارم، بلکه به عکس معتقدم التزام وزن، ذهن شاعر را منحرف می‌کند؛ چون ناچار وزن فقط مقادیر معدودی از کلمات را در خود راه می‌دهد و بسیاری کلمات دیگر را پشت در می‌گذارد، در صورتی‌که ممکن است درست همین کلماتی که در این وزن راه نیافته، در شمار تداعی‌ها درست در مسیر خلاقیت ذهن شاعر بوده باشد.[۵۹]
- آن اوایل که بعضی از ما شاعران امروز، دست به نوشتن شعرهای بی وزن و قافیه زدیم، عده‌ای از فضلا که از هر جور نوآوری وحشت دارند و طبعاً این شیوه شعر نوشتن را امکان نداشت قبول کنند، به عنوان بزرگ‌ترین دلیل بر مسخره بودن ما و کار ما همین موضوع را مطرح می‌کردند. یعنی می‌گفتند: «اینها که شما جوان‌ها می‌نویسید اصلاً شعر نیست.» می‌پرسیدیم: «آخر دلیلش؟» می‌خندیدند، یا بهتر گفته باشم ریشخندمان می‌کردند و می‌گفتند: «شما آن قدر بی‌سواد و بی‌شعورید که نمی‌فهمید این که نوشته‌اید نثر است!» و به این ترتیب اشکال کار روشن می‌شد: فضلا شعر را از ادبیات تمیز نمی‌دادند. در نظر آن‌ها هر رطبی و یابسی که وزن و قافیه داشت شعر بود و هر سخن عاری از وزن و قافیه، نثر. اما تلاش شاعران معاصر در این نیم قرن اخیر، سرانجام توانست این برداشت نادرست را تغییر بدهد و امروز دست کم بخش عمده‌ای از مردم، شعر و ادبیات را از هم تمیز می‌دهند و اگرچه تعریف دقیقی از شعر در دست ندارند، به تجربه دریافته‌اند که تعریف شمس قیس رازی از شعر، تعریف پرتی است و به رغم او، کلام ممکن است موزون و متساوی نباشد و حروف آخرین آن هم به یکدیگر نماند و با این همه شعر باشد. امروز خواننده شعر می‌داند که وجه امتیاز شعر از ادبیات، تنها و تنها منطق شاعرانه‌است، نه وزن و قافیه و صنعت‌های کلامی…[۶۰]
دربارهٔ فردوسی و تاریخ ایران
در هجدهم فروردین‌ماه ۱۳۶۹ به دعوت مرکز پژوهش و تحلیل مسائل ایران سیرا (CIRA)جلساتی در دانشگاه برکلی کالیفرنیا[۶۱] برگزار شد که هدف آن، بررسی هنر و ادبیات و شعر معاصر فارسی بود. سخنران یکی از این جلسات احمد شاملو بود که سپس‌تر سخنرانیش به نام نگرانی‌های من نامور شد و در کتابی به همین نام چاپ نیز شد. او در این جلسات با ایراد سخنانی پیرامون شاهنامه به مباحث زیادی دامن زد. شاملو این سخنرانی را در توجه دادن به حساسیت و نقد برای رسیدن به حقیقت و نقد روش روشنفکری ایرانی و مسئولیت‌های آن ایراد کرد و با طرح سوالاتی فرهیختگان ایرانی خارج از کشور را به بازبینی و نقد اندیشه و یافتن پاسخ برای اصلاح فرهنگ و باورها فراخواند.[۶۲]
او در این سخنرانی دربارهٔ گئومات مغ که بر پایهٔ کتیبه داریوش، خود را به دروغ بردیا، برادر مقتول کمبوجیه نامیده و شورشی را علیه داریوش رهبری کرده بود، می‌گوید:
«حقیقت این است که اصلاً گئومات نامی در میان نبوده‌است. بردیا از غیبت کمبوجیه و اشراف توطئه‌چی درباری استفاده می‌کند و قدرت را به دست می‌گیرد و بی‌درنگ دست به انقلاب اجتماعی می‌زند.»[۶۳]
شاملو در بارهٔ ضحاک می‌گوید:
«ضحاک در دورهٔ سلطنت خودش که درست وسط دوره‌های سلطنت جمشید و فریدون قرار داشته طبقات را در جامعه به هم ریخته بوده‌است. حضرت فردوسی در بخش پادشاهی ضحاک از اقدامات اجتماعی او چیزی بر زبان نیاورده، به همین اکتفا کرده‌است که او را پیشاپیش محکوم کند و در واقع بدون اینکه موضوع را بگوید و حرف دلش را بر دایره بریزد، حق ضحاک بینوا را گذاشته کف دستش دو تا مار روی شانه‌هایش رویانده…»[۶۴]
شاملو بر این باور بود که ضحاک با رهبری توده‌های مردم، علیه نظام طبقاتی جمشید قیام کرده‌است. او می‌گوید:
«ضحاک فردوسی درست همان گئومات غاصبی است که داریوش از بردیا ساخته بود… می‌بینید دوستان، که حکومت ضحاک افسانه‌ای با بردیای تاریخی را ما به غلط و به اشتباه مظهری از حاکمیت استبدادی و خودکامگی و ظلم و جور و بیداد فردی تلقی کرده‌ایم. به عبارت دیگر شاید تنها شخصیت باستانی خود را که کارنامه‌اش به شهادت کتیبه بیستون و حتی مدارکی که از خود شاهنامه استخراج می‌توان کرد سرشار از اقدامات انقلابی توده‌ای است، بر اثر تبلیغات سوئی که فردوسی بر اساس منافع طبقاتی و معتقدات شخصی خود برای او کرده به بدترین وجهی لجن‌مال می‌کنیم و آنگاه کاوه را مظهر انقلاب توده‌ای به حساب می‌آوریم. درحالی‌که کاوه در تحلیل نهایی عنصری ضد مردمی است.»[۶۲]
شاملو همچنین تصویرسازی‌های فردوسی از کاوه آهنگر را نادرست برمی‌شمرد و کاوه را فردی ضدانقلابی و در مقابل توده‌های مردم برمی‌شمرد.[۶۵]
شاملو حدود ده سال پیش از این سخنرانی، چکیده‌ای از همین مطالب را در کتاب جمعه[۶۶] آورده بود ولی این‌بار سخنرانیِ او و لحن او، ناخشنودی و گاه خشم علاقه‌مندان به فردوسی و شاهنامه را برانگیخت و مقالاتی از سوی آنان در رد نظریات شاملو به چاپ رسید.[۶۷]
بهرام بیضایی و جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار توضیح داده‌اند که عقایدی از این دست بر بنیاد نوشته‌های علی حصوری در روزنامه کیهان در سه شنبه ۲۱ تیر ماه ۱۳۵۶ بوده‌است[۶۸] و شاملو خود نیز از نوشته‌های حصوری یاد کرده‌است.[۶۹]بیضایی در پی آوردِ سوّم کتاب هزارافسان کجاست؟ با نام «اژدهای شورشی» این موضوع را به تفصیل می‌کاود و این نگرش را پذیرفتنی نمی‌یابد و آن را دنباله دگرگشت‌های اسطوره این بار به شکل «اژدهای شورشی» در روزگار نو می‌داند.[۶۸]خالقی‌مطلق نیز گفته‌های شاملو را نشانهٔ بی‌اطّلاعیش از شاهنامه می‌داند.[۷۰]
دربارهٔ حافظ
حافظ شیراز عنوانِ تصحیح دیوان حافظ و روایتی است که شاملو از شعرهای خواجه حافظ شیرازی داشته‌است.[۷۱] شاملو در این کتاب که نخستین بار در سال ۱۳۵۴ منتشر شد روایت خاص خود را از شخصیت و شعر حافظ ارائه می‌دهد و در مقدمه کتاب، روش تصحیح و اصول کار خود را بیان می‌کند. او به مشکلات و تحریف‌های موجود در دیوان حافظ اشاره می‌کند و در اینکه حافظ یک عارف مسلک بوده دقیق شده او حافظ را مبارز و مصلحی اجتماعی می‌داند که فرهنگ ریا و زهد را نقد می‌کند. شاملو در مقدمهٔ آن کتاب که نخستین بار در سال ۱۳۵۴ منتشر شد می‌نویسد:
«به راستی کیست این قلندر یک لاقبای کفرگو که در تاریک‌ترین ادوار سلطه ریاکاران زهد فروش؛ در ناهار بازار زاهدنمایان و در عصری که حتی جلّادان آدمی‌خوار مغروری چون امیر مبارزالدین محمد و پسرش شاه شجاع نیز بنیان حکومت آن‌چنانی خویش را بر حد زدن و خُم شکستن و نهی از منکر و غزوات مذهبی نهاده‌اند؛ یک تنه وعده رستاخیز را انکار می‌کند خدا را عاشق و شیطان را عقل می‌خواند…»[۷۲]
تصحیح دیوان حافظ توسط شاملو، مورد انتقاد حافظ‌پژوهانی چون بهاءالدین خرمشاهی و برخی دیگر قرار گرفته‌است.[۷۳]
با این‌حال «حافظ شیراز به روایت احمد شاملو» همچنان منتشر می‌شود و یکی از پرفروش‌ترین روایت‌های حافظ است، ولی مقدمهٔ آن پس از انقلاب در ایران اجازه نشر نیافت و از آن پس بدون مقدمه منتشر شد.[۷۴][۷۵]
کارنامه
نوشته‌ها
سخنرانی‌ها و شعرخوانی‌ها
کارهای تلویزیونی
- ۱۳۴۵ تهیهٔ برنامهٔ کودکان برای تلویزیون به اسم قصه‌های مادربزرگ
- ۱۳۴۹ کارگردانی چند فیلم فولکلوریک برای تلویزیون: پاوه، شهری از سنگ و آناقلیچ داماد می‌شود
- ۱۳۵۰ نمایشنامهٔ آنتیگون (ناتمام)
- ۱۳۵۱ اجرای برنامه‌های رادیویی برای کودکان و جوانان
جوایز
- ۱۳۵۱ جایزهٔ فروغ فرخزاد
- ۱۳۶۹ جایزهٔ Free Expression سازمان حقوق بشر نیویورک Human Rights Watch
- ۱۳۷۸ جایزهٔ استیگ داگرمن (در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸، برندگان این جایزه چند ماه بعد برنده نوبل ادبی شدند)[۷۶]
- ۱۳۷۹ جایزهٔ واژه آزاد (هلند)
پانویس
↑ شکیبا، پروین زندگینامه شاعران ایرانی از رودکی تا امروز: شعر فارسی از آغاز تا امروز، انتشارات هیرمند، ۱۳۷۹،
↑ غم کوچه، غم نان؛ نگاهی به نامه‌های شاملو به ع. پاشایی، بی‌بی‌سی فارسی
↑ سپانلو، محمدعلی. شاملو و کانون نویسندگان ایران. گوهران. پاییز و زمستان ۱۳۸۴ شماره ۹ و ۱۰ (ویژه‌نامه شاملو)
↑ چگونگی شکل‌گیری نخستین دورهٔ کانون نویسندگان ایران. رادیو زمانه سه شنبه. ۵/۲۵/۱۳۹۰
↑ نگاه کنید به کتاب موسیقی شعر شاملویی نوشته حسن روشان، انتشارات سخن‌گستر و همچنین مجابی، جواد صفحه ۷۴ تا ۹۸ تحت عنوان شعر شاملویی
↑ شفیعی کدکنی بخش شعر منثور ۲۷۶–۲۳۷
↑ حریری، ناصر، گفتگو با احمد شاملو، انتشارات نگاه، چاپ پنجم، 1385، ص 183-187
↑ ترابی، ضیاءالدین آسیب‌شناسی ساختاری شعر نو. نشریهٔ شعر ش ۳۱. بهار ۱۳۸۲.
↑ درگاه اینترنتی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی
↑ نیاکی، ناصر. شاملو از آغاز تا… مجله کیهان فرهنگی. مرداد ۱۳۷۷ - شماره ۱۴۴.
↑ نگاه کنید به: بیانیه کانون نویسندگان ایران به مناسبت دهمین سالگرد درگذشت احمد شاملو
↑ "انسان گرایی" ویژگی مشترک شعر شاملو، لویی آراگون و ناظم حکمت. ۱۳۸۶/۰۵/۰۱
یا رجوع کنید به: باقی‌نژاد، عباس. انسان‌گرایی در شعر شاملو. ارومیه. ۱۳۸۶.
و همین‌طور: مختاری، محمد انسان در شعر معاصر. (تحلیل شعر نیما، شاملو، اخوان، فرخزاد). چاپ سوم ۱۳۸۳
↑ محمدعلی ۲۱–۲۰
↑ گوهران. ویژه نامه احمد شاملو. ۱۳۸۴
↑ گفتگوی زمانه با احمد شاملو، به نقل از: شناخت‌نامه شاملو، جواد مجابی، تهران: قطره، ۱۳۷۷، ص ۷۴۱.
↑ عظیمی، محمد. شاملو برجسته‌ترین وارث نیما. گوهران. ویژه نامهٔ احمد شاملو. ص۱۹
↑ همان. ص ۱۸
↑ روزگاری احمد شاملو. روزنامه اعتماد ملی. شماره ۹۸۰| ۷/۵/۸۸
↑ با هرمز علیپور. خبرگزاری دانشجویان ایران. ۱۳۹۱/۰۱/۲۹
↑ نشریه گوهران. ویژه نامه احمد شاملو. ص ۲۱
↑ شاملو، احمد قطعنامه (از مقدمه فریدون رهنما)، تهران: مروارید، ۱۳۶۴، ص ۳
↑ حریری، ناصر دربارهٔ هنر و ادبیات گفتگو با احمد شاملو، بابل: آویشن - گوهرزاد، ۱۳۷۷، ص ۱۵۶–۱۵۵.
↑ همان، ص ۱۵۶–۱۵۵.
↑ براهنی، رضا گفتمان دوسویگی در شعر احمد شاملو. گوهران (ویژه‌نامه احمد شاملو) ص ۵۳
↑ ضیاء موحد، ایلنا تأثیر شاملو بر شعر امروز بیش از نیماست
↑ نک. مجله فردوسی
↑ احمد شاملو «جهان سوم، جهان ما»
↑ محمدعلی ۷۳–۷۲
↑ «اگر گلشیری بود...»
↑ خبرگزاری ایسنا
↑ دهمین سالگرد درگذشت شاملو برگزار نشد، تابناک %D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B4%D8%AF
↑ سالگرد درگذشت شاملو با حضور نیروهای امنیتی برگزار شد، دویچه‌وله
↑ مراسم سالگرد شاملو برگزار نشد، عصر ایران
↑ مزار احمد شاملو تخریب شد، خبرگزاری مهر
↑ بیانیهٔ کانون نویسندگان ایران
↑ «ماموران امنیتی برای دومین سال پیاپی مانع برگزاری سالمرگ احمد شاملو شدند».
↑ «بازداشت شهروندان و ممانعت از برگزاری مراسم سالگرد درگذشت احمد شاملو».
↑ «نیروهای امنیتی از برگزاری مراسم سالگرد مرگ احمد شاملو جلوگیری کردند».
↑ [۱] به نقل از محمد حقوقی. گوهران. ویژه‌نامه شاملو. ص ۲۸–۲۹
↑ براهنی، رضا. گفتمان دوسویگی در شعر احمد شاملو. گوهران پاییز و زمستان ۱۳۸۴ شماره ۹ و ۱۰ (ویژه نامه شاملو). ص ۵۵
↑ عبدالعلی دستغیب. چاپ اول، تهران، انتشارات چاپار، ۱۳۵۲، ۲۳۹ ص، رقعی
↑ دستغیب، عبدالعلی. نقد آثار احمد شاملو. چاپ پنجم ۱۳۷۳ ص ۶ منتشر شده در روزنامه اعتماد شماره ۱۴۲۳ ۲/۴/۸۶ صفحهٔ ۱۱
↑ شاملو ۱۰۶۲
↑ لنگرودی، شمس. رستگاری شاملو در شعر منثور بود. گفتگو با روزنامه فرهیختگان ۱۹/۹/۸۸
↑ حاتمی، حسن. پیش از همه احمد شاملو. بخارا مرداد و آبان ۱۳۷۹ - شماره ۱۳ و ۱۴
↑ صلاحی، عمران. شاملو و شاپور و کاریکلماتور. گوهران پاییز و زمستان ۱۳۸۴ شماره ۹ و ۱۰ (ویژه نامه شاملو). ص ۱۲۱
↑ تارنمای مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی
↑ «پرفروش‌های کتاب کودک ونوجوان در طرح «تابستانه کتاب»». ایرنا، ۱۷ مرداد ۱۳۹۵. بازبینی‌شده در ۱۷ مرداد ۱۳۹۵.
↑ کتاب گیل گمش، برگردان احمد شاملو، نشر چشمه
↑ تاریخ ترجمه ادبی از فرانسه به فارسی، انتشارات سخن‌گستر و معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد مشهد، ۱۳۹۳، ص ۴۶۵–۴۷۴
↑ [۲] ایسنا. جلد دوازدهم «کتاب کوچه» شاملو در راه‌است. یکشنبه ۱ مرداد ۱۳۹۱
↑ فرهنگ‌خانه، سامانه خبری تحلیلی فرهنگ، هنر و ادبیات. سه شنبه، ۱۸ آبان ۱۳۸۹
↑ Ital Consult Company
↑ مجابی، ۳۵۲ فصل فیلمنامه
↑ صاحب اختیاری ۶۲ بخش شاملو و سینما
↑ [۳] احمد محمودی، علیرضا. شاملو به عنوان فیلم‌نامه‌نویس. روزگار. شنبه ۱ مرداد ۱۳۹۰
↑ میراث شاملو سرگردان میان سه ناشر؛ ثالث، ورجاوند و نگاه، ایلنا
↑ تارنمای دفتر شعر جوان
↑ شعر امروز ایران. ضمیمه شماره ۲۰ نامهٔ فرهنگستان. ۱۳۸۴ ص ۱۲۶
↑ همان. ص ۱۲۶
↑ دقایقی از سخنرانی شاملو در دانشگاه برکلی
↑ ۶۲٫۰۶۲٫۱ برای متن بخشی از این سخنرانی بنگرید به: «حقیقت چقدر آسیب‌پذیر است». آدینه. شماره ۴۷. ۱۳۶۹. ص ۶–۱۱. ؛ بررسی اجتماعی اساطیر شاهنامه. دنیای سخن. شماره ۳۲. ۱۳۶۹ صص ۱۲–۱۶
↑ خطیبی، ابوالفضل. باز هم ماجرای ضحاک ماردوش. کتاب ماه هنر. مهر و آبان ۱۳۷۹. شماره ۲۵ و ۲۶
↑ همان
↑ در واقع آنچه به قیام کاوه تعبیر می‌شود، کودتایی ضدانقلابی برای بازگرداندن اوضاع به روال استثماری گذشته بوده
↑ کتاب جمعه. سال اول، آذر ۱۳۵۸، ص ۳۹–۴۱
↑ مثلاً بنگرید به: باطنی، محمدرضا. سخنی با احمد شاملو. آدینه. شماره ۴۷. تیر ماه ۶۹. صص ۱۲ و ۱۳. یا: گلشیری، هوشنگ. تلقی غلط از ادبیات و تاریخ. دنیای سخن. شماره ۳۳. صص ۲۳–۲۵. یا: سلسله مقالات عطاءالله مهاجرانی در روزنامه اطلاعات که بعدها به صورت کتابی به نام گزند باد در سال ۱۳۶۹ به چاپ رسید
↑ ۶۸٫۰۶۸٫۱ بیضایی، بهرام. هزارافسان کجاست؟ تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. ۱۳۹۱. صفحهٔ ۳۲۱.
↑ آشفته بازارِ ادبیاتِ فارسی: نگاهی به عقاید احمد شاملو دربارهٔ شاهنامه و شخصیت‌های اسطوره‌ای
↑ انتقاد جلال خالقی مطلق از دیدگاه‌های شاملو درباره ی فردوسی
↑ [۴] حافظ شیراز به روایت شاملو
↑ [۵] به نقل از روایت‌های جنجالی کیارستمی و شاملو از حافظ. روزنامه ایران. شماره ۴۹۱۰–۱۸/۷/۹۰. صفحهٔ ۲۱.
↑ واکنش خرمشاهی به نقدهای «حافظ به روایت کیارستمی»
↑ شاملو و حافظ شیراز. ماهنامه تجربه. شماره ۵، مهر ۱۳۹۰
↑ [۶] چاپ دهم حافظ شیرازی به روایت احمد شاملو عرضه می‌شود. خبرگزاری مهر. ۱۳۸۵/۰۲/۰۵
↑ جایزه استیگ داگرمن en:Stig Dagerman Prize
منابع
احمد شاملو شاعر شبانه‌ها و عاشقانه‌ها. صاحب اختیاری، بهروز، باقرزاده حمیدرضا. تهران: انتشارات هیرمند، ۱۳۸۱. شابک ۹۶۴–۶۹۷۴–۴۰–۶.
بیضایی، بهرام. هزارافسان کجاست؟. چاپ اوّل. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۹۱.- دفتر نظارت بر حفظ و نشر آثار احمد شاملو
- سرکیسیان (شاملو)، آیدا. گاهشمار زندگی احمد شاملو، دفتر هنر، چاپ آمریکا
شاملو، احمد. احمد شاملو مجموعه آثار دفترِ یکم:شعرها. چاپ دوم. تهران: انتشارات نگاه، ۱۳۸۰. شابک ۹۶۴–۵۵۷۵–۰۸–۷.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. موسیقی شعر. چاپ سوم. تهران: انتشارات آگاه، ۱۳۷۰.- شمیسا، سیروس. سبک‌شناسی شعر، فردوس، ۱۳۷۳
مجابی، جواد. شناخت‌نامه احمد شاملو. تهران: نشر نقره، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴–۵۹۵۸–۸۹–۵.
«شاعران و نویسندگان ایران». تارنمای شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
«کانون نویسندگان، ۱۳ آذر را روز مبارزه با سانسور اعلام کرد». بی‌بی‌سی فارسی، شنبه ۱۵ نوامبر ۲۰۰۸–۲۵ آبان ۱۳۸۷.
محمد محمدعلی،. «گفتگو با احمد شاملو». در گفتگو با احمد شاملو، محمود دولت‌آبادی، مهدی اخوان ثالث. تهران: نشر نقره، ۱۳۷۲. ۸۰–۹.
«گوهران پاییز و زمستان ۱۳۸۴ شماره ۹ و ۱۰ (ویژه نامه شاملو)». تارنمای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.- نیمه پنهان: سیمای کارگزاران فرهنگ و سیاست، انتشارات مؤسسهٔ کیهان، جلد هشتم
- فرهی، فرهنگ «خبر تکان دهنده بود»، چاپ آمریکا، مهر ۱۳۷۶.
- بانک اطلاعات نویسندگان، سایت جشن کتاب
جستارهای وابسته[۱]
- آثار احمد شاملو
- حافظ شیراز به روایت احمد شاملو
- شعر نو
- شعر سپید
- چو روح آب، خوانشی بر آفرینه‌های احمد شاملو
↑ «کتاب چو روح آب (هنر پارینه) اثر سیروس شاملو - هنر پارینه و ماهابه | با تخفیف | 30بوک». www.30book.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۰۶.
پیوند به بیرون
در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد احمد شاملو اطلاعات بیشتری بیابید.
در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
در میان متون از ویکی‌نبشته
در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار- فایل صوتی احمد شاملو
- عکسهایی از احمد شاملو در سفر به شمال ایران
- اشعار احمد شاملو
وبگاه رسمی احمد شاملو (فارسی)
وبگاه احمد شاملو (فارسی)- بنیاد شاملو
- مقاله iranchamber درباره احمد شاملو
- درباره شیوه نگارش بدیع شاملو
- متن سخنرانی شاملو در دانشگاه برکلی
شاملو شاعر بزرگ آزادی، در وبگاه استیگ داگرمن- صفحهٔ معرفی شاملو در شبکهٔ آموزش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
- سال‌شمار زندگی احمد شاملو از وبگاه احمد شاملو
- مجموعه دسته‌بندی شده بر اساس دفتر شعر از احمد شاملو
- شاملو و سینما
- احمد شاملو؛ صدا و هوای تازهٔ روزنامه‌نگاری
- ترجمه‌ها و بازنویسی‌های بحث‌برانگیز احمد شاملو
- میراث پردردسر احمد شاملو
- بایگانی هفته‌نامهٔ کتاب جمعه
- انتشار شاملوشناسی
- فیلم مستند درباره احمد شاملو
- اطلاعات در کتابخانۀ ملی فرانسه BNF
- چو روح آب، نوشتهٔ سیروس شاملو[۱]
↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام30book.com (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
ردهها:
- اعضای حزب توده
- اعضای کانون نویسندگان ایران
- اعضای کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی
- اهالی بهارستان
- اهالی تهران
- تحصیلکردگان دبیرستان فیروزبهرام
- خاکسپاریها در امامزاده طاهر کرج
- درگذشتگان ۱۳۷۹
- درگذشتگان ۲۰۰۰ (میلادی)
- روزنامه‌نگاران ادبی اهل ایران
- روزنامه‌نگاران اهل ایران
- زادگان ۱۳۰۴
- زادگان ۱۹۲۵ (میلادی)
- شاعران سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران
- شاعران سیاسی
- شاعران فارسی‌زبان
- شاعران مرد اهل ایران
- فرهنگنویسان اهل ایران
- فیلمنامهنویسان اهل ایران
- مترجمان اهل ایران
- مترجمان سده ۲۰ (میلادی)
- نویسندگان ادبیات کودک اهل ایران
- نویسندگان مرد اهل ایران
- پژوهش‌گران فولکلور ایران
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"1.168","walltime":"1.373","ppvisitednodes":"value":20290,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":761243,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":142775,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":21,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":3,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":37024,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 1114.316 1 -total"," 36.40% 405.566 20 الگو:Navbox"," 25.67% 286.082 14 الگو:یادکرد/هسته"," 15.40% 171.595 8 الگو:یادکرد_وب"," 14.92% 166.255 2 الگو:پانویس"," 14.64% 163.174 11 الگو:Navbox_subgroups"," 13.16% 146.695 1 الگو:ادبیات_فارسی"," 12.53% 139.656 1 الگو:Navbox_with_collapsible_sections"," 11.84% 131.912 6 الگو:یادکرد"," 10.20% 113.656 125 الگو:عدد_به"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.261","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":4174887,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1332","timestamp":"20190404093858","ttl":2592000,"transientcontent":false);mw.config.set("wgBackendResponseTime":120,"wgHostname":"mw1252"););
